De Haarlemse beeldend kunstenaar Pieter Zwaanswijk was een alleskunner. Een duivelskunstenaar en een onvermoeibare werker, die zijn hand niet omdraaide voor een schilderkunstige kopie van een klassieke meester als Rembrandt, Sluijters of Verwey.
Absurd, confronterend, maatschappelijk betrokken, ambachtelijk, Quasi-Realisme. Enkele termen en kwalificaties die deze dagen langsschieten op de socials. Piet overleed op 77-jarige leeftijd in de nacht van zondag op maandag. Hij was vanaf het begin betrokken en trouw deelnemer aan Kunstlijn Haarlem.
door Paul Lips
(omslagfoto © website Piet Zwaanswijk)
De zon scheen die zaterdagmiddag vanaf de westzijde naar binnen bij galerie Kruis-weg68. Het was 17 juli 2021, de middag van de finissage van ‘Time Lapse‘, een solotentoonstelling op verzoek van Michel van Overbeeke en Joke Stoute, waar Zwaanswijk vroege werken in combinatie met recent werk toonde. De wenkbrauwen van de aanwezigen fronsden toen achterin de ruimte een deur zich opende en daar het eenmans-fanfare-orkest ‘Arti et Religione’ verscheen. Dat was Piet in rood uniform-jasje, getooid met een snaredrum en sticks, marcherend door de ruimte, daarbij een perfect marsritme roffelend. Of was het nu een vintage-cassettedeck dat voor zijn buik hing? Het optreden duurde slechts enkele minuten. Voor dat je het wist was het alweer voorbij. Voor wie over een associatieve geest beschikte was het duidelijk waar Piet naar verwees: naar de militairen in hun uniformen die je op de recente werken kon ontwaren. Uniformen geven mensen een gevoel van macht, wist Zwaanswijk. Voor hem reden genoeg om ze kunstzinnig te bespotten.
‘De schilder en zijn model’, © Piet Zwaanswijk
Gezagsdragers of religieuze instituten: niemand was veilig voor de onuitputtelijke creatieve geest die Pieter Zwaanswijk was. Dat heeft de toenmalige burgemeester De Gou in 1974 geweten. Boos de zaal van het Concertgebouw verlaten omdat het Wilhelmus niet door het Noord-Hollands Philharmonisch Orkest wordt gespeeld? Gerrit van Dijk en Pieter Zwaanswijk vervaardigden het kunstwerk ‘Ons Erelid‘ (compleet met ‘Wien Neêrlandsch bloed door d’ aderen vloeit‘-muziekje) en verwierven er landelijke bekendheid mee. Het leverde het duo een televisie-item in de Van Speyk Show van Aad van den Heuvel op.
Tja en of de kunstenaar zijn installatie ‘Merry Fucking Christmas‘ (2016) in de Stadskunstkamer wilde ‘heroverwegen’ (lees: verwijderen) leverde bij artistiek Haarlem de nodige gniffels op. Zwaanswijk stelde de hypocrisie van het vercommercialiseerde kerstfeest aan de kaak en zette en passant de toenmalige cultuurwethouder in zijn hemd. Verwijderen? Geen denken aan.
Met André Rooijmans tijdens de opening van ‘Deadline’ in 2022. (foto pl)
Piet was principieel en toonde in zijn schilderijen, tekeningen, collages, beelden, assemblages en installaties de gruwelijkheden waartoe de mens in staat is, maar: “Waren er maar meer mensen als deze vredelievende Piet, dan zou de wereld er anders uitzien”, stelde vriend Jacques Overtoom tijdens de opening van de tentoonstelling ‘Deadline‘ in 2022 bij 37PK. Diverse keren werd Zwaanswijk onderscheiden. Maar een onderscheiding in de vorm van een oeuvreboek is wellicht een idee voor de nog levende vriendenschaar.
Ondanks zijn jarenlange ziekte werkte Piet onverdroten door. Hij was actief als decorschilder bij Perspekt Studio’s in de Waarderpolder en bestierde met wijlen Jan Heijer tussen 2005 en 2019 het onvolprezen en drukbezochte Jan en Piet Museum aan de Dijkstraat, een van de laatste rafelrandjes die Haarlem nog rijk was – inmiddels vakkundig met de grond gelijk gemaakt in opdracht van Buro Stadsvernieling. Toen dat eenmaal was geschied mochten we Piet ook weer gewoon bij zijn oorspronkelijke naam ‘Pieter’ aanspreken. Maar eigenlijk bleef hij Piet. De Piet die zowel oudere generaties als jongeren wist en weet aan te spreken. En zie je ergens een afbeelding van een prachtige dame in koningsjurk… maar mét een varkenskop, dan weet je: dit is een Zwaanswijk.
De Kunstlijn-groepstentoonstelling in het Stedelijk Gymnasium (2 en 3 november 2024) was Piets artistieke zwanenzang. Zowel Piet Zwaanswijk als zijn eega Jessica Assmann exposeerden: Piet met collages en Jessica met fotocollages. Piet als Henri Matisse schilderend vanuit bed met een penseel bevestigd aan een lange stok. Een symbolisch beeld. Maar ook die andere fotocollage: een ziekenhuisgang met stoelen en een bijzettafeltje. Op dat tafeltje (gemonteerd in de foto): de kop van Piet. Met een doodernstige blik. Uiteraard.
Dansen met Jessica tijdens de opening van Kunstlijn 2022. (foto pl)
Dank je wel Paul. Fijn artikel. Piet waardeerde jou enorm, als mens en als kunst journalist.
Mooi eerbetoon Paul,
Piet vertelde mij dat hij enorm gefascineerd was in uniformen. Tot aan de kazuifels van de priesters aan toe.
Ik kocht de ets van Piet waarin zijn vader in het café zit. Toen vertelde hij mij de geschiedenis wat er met zijn vader was gebeurd in dat café….
Dat trof mij zeer….😣
Goede en mooie woorden van Paul. Woorden die exact weergeven wie Piet was; vooral een zeer aimabele vent en kritische alleskunner. Ik wens Jessica heel veel sterkte!
Een mooi rond verhaal Paul over een veelzijdig en gewaardeerd kunstenaar. Lieve Jessica ik omarm je.
Zo vaardig als Piet(er) met de kwast was, zo vaardig ben jij het met de pen. Ontroerend en mooi portret van een kunstenaar pur sang.