‘De dag dat ik dacht dat ik doodging’, een gloedvolle poëziebundel van Haarlemmer Sjaak Vrugt

‘De dag dat ik dacht dat ik doodging’ is de titel van de poëziebundel van Sjaak Vrugt die eind augustus het licht zag. Familieleden zorgden voor deze keuze uit de poëzie van de Haarlemmer, die zich al sinds jaar en dag bezighoudt met het schrijven van gedichten ‘op alles wat maar voorhanden is’. Papier, bierviltje, krant of verhuisdoos, zelfs schreef hij – als experiment – ooit op herfstblaadjes, geen sinecure. Over de liefde gaat het in deze bundel, maar ook over strijdbaarheid en verlies.

door Paul Lips
foto auteur: © PM Delèfre

Sjaak Vrugt is een van de meest bijzondere mensen die ik in de afgelopen jaren heb leren kennen. Actievoerder, kraker, gemeenteraadslid, dichter, muzikant (percussionist) en – zoals hij zichzelf noemt – radicaal humanist. Want radicaal is een woord wat bij Sjaak past. Radicaal in menselijkheid, behulpzaamheid, vredelievendheid en ook boosheid, van tijd tot tijd. Maar ook: een van de liefste vrienden uit het Haarlemse.

Het is je tijd niet
het is jouw strijd niet
je begrijpt de tijd niet
je verliest je grip
het glipt je door
je brein; je
kunt er niet meer
zo goed bij;
het is je tijd niet.

Bovenstaand gedicht typeert het gevoel dat oudere generaties kunnen hebben naarmate de jaren verstrijken. Al eeuwenlang is er dan onbegrip over wat er in de maatschappij gaande is, wat jongeren van belang vinden, hoe tijden veranderen, om van de technische ontwikkelingen maar te zwijgen.

‘De gedichten van Sjaak Vrugt belanden direct vanuit hem op papier, bierviltje, krant of verhuisdoos – wat maar voorhanden is. Hij herschrijft niets.’, staat te lezen op de achterflap van het bundeltje. Persoonlijk ben ik gek op zulke poëziebundeltjes: niet te dik, mooi vormgegeven (in dit geval door Paul Pollmann) en in alle opzichten handzaam. Sasha Tieman deed de redactie.
De vorm van de gedichten is sober: zorgvuldig genoteerd (met veel gevoel voor taal); soms zelfs bijkans kaalgeslagen in de stijl van de onvolprezen Jan Arends (1925 – 1974), niet toevallig een van Vrugts literaire voorbeelden. Gedichten als dunne bomen.

In Haarlem doen allerlei mythes de ronde. De mythe van de uitvinder van de boekdrukkunst, de heldhaftige rol van de Haarlemmers tijdens de kruistochten, de mythe dat Johnny Cash ooit een optreden verzorgd zou hebben bij de Kerk van de Nazarener aan de Zijlweg enzovoort. Sjaak Vrugt heeft daar jarenlang een eigen mythe aan toegevoegd: dat Vrugt geboren zou zijn precies op de dag dat Jan Arends uit het raam sprong van zijn op de vijfde verdieping gelegen appartement in een flat aan het Amsterdamse Roelof Hartplein: in het brein van Sjaak zou dat 15 november 1974 geweest moeten zijn. De geboortedag van Sjaak.
Een aantal malen wees ik hem er op dat deze bewering berust op een onjuistheid. Jan Arends sprong uit het raam op 21 januari 1974, precies op de dag dat zijn bundel ‘Lunchpauzegedichten‘ verscheen.
Als we het over Jan Arends hadden raakte Sjaak direct enthousiast over diens literaire nalatenschap. Voor mij een reden om twee toegangsbewijzen aan te schaffen voor de voorstelling ‘Keefman‘ – gespeeld door Jack Wouterse – in de Toneelschuur. Waar Sjaak nimmer kwam opdagen. Omdat hij in slaap was gevallen.

“Struikel niet over de gemiste kansen”, pleegt Vrugt met een knipoog te grappen als je hem tegenkomt. Op straat, of vooral op het terras van café De Linde aan de Botermarkt, waar hij bijna dagelijkse resideert. “Met jou verder ook alles klote?” is die andere grap die we steevast maken (en die Sjaak ooit bedacht). Het toont ’s mans gevoel voor humor en relativering.
Met gezonde tegenzin/zou ik graag zien/hoe jij misschien/gelukkig zou zijn./Minder nukkig/minder depressief/en zonder drukkend perspectief, lief…
(uit: gedicht no 6.)
In dit gedicht spreekt hij zijn ‘verboden’ geliefde toe, de dichteres die haar jawoord reeds had gegeven aan een veelgeprezen docent en columnist. Behalve het fraaie achteloze rijm zien we hier zijn grote gun-factor: steevast bezig met het welzijn van anderen en daarbij zichzelf wegcijferend. Het maakt hem ooit tot het Beste Raadslid van Haarlem, met een sociaal hart en een reputatie als ‘dossiervreter’. Hetzelfde raadswerk dat hem een burn-out opleverde waarna hij ‘nooit meer iets met politiek’ te maken wenste te hebben en de boel overdroeg. Waarna een ordentelijke betrekking in de samenleving een onmogelijke opgave bleek, maar ‘De Sjaak’ wel liefdevol werd opgenomen in het ongrijpbare ‘underground-cultkollektief’ De Filistijnen, waar hij al net zo onnavolgbaar percussie speelt (of speelde).

De moeder, de vader, vrienden van vroeger: met liefde en berusting krijgen ze elk een gedicht in deze bundel. Zoals Harold, beste vriend en geestverwant, die ook al het leven liet, net als ‘Peter, onze ouwe ijzervreter’. Allemaal figuren uit het rijke krakers- en actieverleden (toen dat er nog enigszins ludiek aan toe ging). Een aantal leeft nog en zal zich verbazen over het huidige tijdsgewricht en de grimmigheid er van.

Rot op
kom hier
stoot me af
raak me aan
laat me begaan
begraaf me
gerief me
alsjeblieft
verdriet me
verlaat me
versta me
versla me
verdrijf me
blijf
blij me
met jouw
aanwezigheid

Een gedicht in de stijl van zowel ‘Lente me‘ van Toon Hermans als ‘Dat ik je mis‘ van Maaike Ouboter. ‘Blij me/met jouw/aanwezigheid’. Mooi kwetsbaar opgeschreven. Dit gedicht vat in een notendop het levensverdriet van Vrugt samen: het gevoel van alleen zijn, de liefde ontberend, het idee dat er ondanks de duizenden vrienden en contacten nog slechts één kameraad in de buurt is om je gezelschap te houden: Koning Alcohol. Een vriend en een duivel ineen. Hetgeen met enige regelmaat woedende tirades op Facebook heeft opgeleverd. Wij ‘klootzakken’ konden allemaal het rambam krijgen. Rot op. Laat me met rust.
Narigheid komt in golven/altijd ’s nachts/als iedereen er niet is. (uit: gedicht 24).

Zo nu en dan denk ik terug aan de tijd dat Sjaak’s trouwe metgezel Cody er nog was, dat lieve spichtige vuilnisbakkenzwerfbeest dat vaak aan een touw (maar ook vaak los) meeslenterde richtig Kraantje Lek of Elswout, blikjes bier bij het baasje in de rugtas. Okee, het was dan wel ‘uit’ met de geliefde, maar op de een of andere manier was er nog een soort van balans. Fluitekruid en bramenstruiken binnen handbereik. En iedereen was en is gek op De Sjaak, die vaak op shaffiaanse wijze de eenzaamheid verkiest (heeft-ie van zijn moeder en vader, zo blijkt al lezend) maar met wie je een uitstekend gesprek kunt hebben tijdens een toevallig ontmoeting.

De bundel heeft een ISBN-nummer. Dat is goed. Daardoor is deze te bestellen, ook bij landelijke online boekwinkels. ‘Alles uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, internet of op welke wijze dan ook’, staat voorin te lezen. Hahaha, geweldig. Net als die prachtige coverfoto van broer Ruud: dat gedicht achteloos genoteerd op een verhuisdoos (vervangingswaarde € 2,75), de vergankelijkheid der dingen symboliserend.
Ik ben niet gek op ambtenarenpoëzie zoals die vaak in Haarlem en omstreken wordt geschreven. Ik hou van eigenzinnige poëtische geesten: OJ Frère, Conny Veenings-Molenaar, Harmen Malderik, Esther Schnerr, Arjan Bosch… en Sjaak Vrugt.
Koop dit bundeltje voor slechts vijftien eurootjes. Een aanrader.

De dag
dat ik dacht
dat ik doodging

Bleek ik toch nog,
bleef ik toch nog
’n poosje
voort te leven.

Bleef ik voorts
voortzweven
Bleek ik me toch
te hebben
over
gegeven
aan de
zwierige dans
rond onze eeuwig-trouwe
rouwkrans.

& trouwde ik
voor eeuwig
– toch nog –
in mijn hart
met jou
m’n zweefdans
droomvrouw.

‘De dag dat ik dacht dat ik doodging’, poëzie van Sjaak Vrugt. Prijs: 15 euro. ISBN 9789 4933 772 02