Laatst viel mijn oog op een door iemand getwitterde foto van Yoko Ono en John Lennon, die een bord omhoog houden met de tekst ‘Don’t hate what you don’t understand!’.
Het echtpaar Lennon/Ono hield er van om slogans ‘in de markt te zetten’, als reclameboodschappen in de oprukkende consumptiemaatschappij. ‘War is over (if you want it)’ is er ook zo eentje.
‘Don’t hate what you don’t understand!’ lijkt een variatie op een beroemde tekstregel van Bob Dylan: ‘…And don’t criticize what you can’t understand’ (uit: ‘The times they are a-changing’, 1964).
Geschetste kostuumontwerpen door Malevich
Ik moest aan deze regels denken toen ik de voorstelling ‘Victory over the sun’ bezocht, een eindvoorstelling gespeeld door leerlingen van de media & theaterklas E4A van het Haarlem College. Het stuk was te zien op een bijzondere plek: het auditorium van het Stedelijk Museum te Amsterdam. Het Haarlem College had de voorstelling daar al eens eerder over het voetlicht gebracht, in januari 2014, toen de grote tentoonstelling ‘Kazimir Malevich en de Russische Avant Garde’ te zien was in het museum.
Afgelopen week was de reprise, ‘maar weer totaal anders’, zo verzekerden de theaterdocenten Frank Stassar en Vincent Lobé. Het auditorium is meer een spreekzaal dan een theaterzaal, anders dus dan de docenten en leerlingen gewend zijn op de eigen school aan de Schalkwijkse Broekweg. De voorstelling is geen komedie, blijpel of rechttoe-rechttaan drama.
,,Het feit dat wij deze theaterproductie spelen met leerlingen van 15 en 16 jaar betekent dat we echt over grenzen heenkijken. De we ze laten kennismaken met een materie die ze vreemd is. Het is niet zo maar een musical. Om met deze groep VMBO leerlingen zo’n stuk uit te voeren is heel bijzonder’’, leggen de media & theaterdocenten Stassar en Lobé uit.
Decorontwerp uit 1913 door Malevich
‘Victory over the sun’ wordt omschreven als een ‘Kubo-Futuristische Opera Performance’, die in 1913 in première ging in Sint Petersburg. De tekst is van Aleksej Kruchonych, de proloog van Velimir Chlebnikov, de muziek van Mikhail Matyushin. Voor het decor tekende Kazimir Malevich. Zijn nonfiguratieve beeldtaal kreeg een belangrijke plek in de cultvoorstelling. Het publiek en de pers was niet erg te spreken over deze vorm van absurdistisch theater – voor het eerst opgevoerd in het Luna Park te Sint Petersburg in 1913 – en reageerde destijds agressief op het gebodene.
In het auditorium van het Stedelijk Museum heeft docent Frank Stassar de aanwezigen dan al voorbereid op het feit dat er gekeken zal worden naar een ‘a-logische opera’, tevens een aanklacht tegen het Tsarisme van die tijd.
Wat volgt is een door de leerlingen vertolkte tekst die voor de toehoorder vervreemdend werkt. Een fragment:
‘…De uit de klinkast komende klanken zullen jullie toeklinken. De winstzuigelaars zullen jullie beklagen. Het zaad van de toekomstkomst zal het leven invliegen.
Ooginspanners, wees één en al groot-orig.
Oorantenners, wees één en al groot-orig…’
Op de wand van het auditorium worden onder leiding van Frank Stassar vooraf op school gemaakte beelden vertoond.
Er treden ‘nieuwlichters’ aan, keizers, ‘tijdreizigers’, sportlui, doodgravers en ‘zondragers’.
Figuren in imker-pakken bewegen zich door het publiek en zoemen zachtjes ZZZZZZZ-klanken bij je oor.
‘… ’t zaagselkantwerk kroezelt…. ’t zaagselkantwerk kroezelt…’, klinkt het.
De woorden doen denken aan hermetische poëzie. Ze lijken een ondoorgrondelijk tapijt. Ondoorgrondelijk, maar toch ritmisch en klankrijk.
Deze theatertekst van Aleksej Kruchonych is te rekenen tot een literaire stroming die ZAUM wordt genoemd: onbestembare taal, experimenteel, ritmisch, waarbij woorden als het ware van de betekenis worden ‘losgezongen’, of waarbij nieuwe woorden worden gecreëerd. Denk maar aan het hierboven te vinden woord ‘winstzuigelaars’ (dat heden ten dage van toepassing zou kunnen zijn op de graaiers uit de wereld der bankiers).
Dit soort taalexperimenten zijn eveneens te vinden bij voordrachtskunstenaars van kunststromingen als DADA en Fluxus, of bij de Experimentelen, een groep dichters waarvan Lucebert een van de belangrijke vertegenwoordigers was.
Al met al zou deze overwinning op de Zon gezien kunnen worden als het herdefiniëren van de maatschappelijke orde, en daar een ‘a-logische’ orde voor in de plaats stellen. De Zon staat dan symbool voor de superrationele en decadente Westerse wereld, welke overwonnen moet worden.
Twee jaar later – in 1915 – zou Malevich zijn geometrische abstracte schilderijen ten toon stellen, waaronder zijn roemruchte ‘Zwarte vierkant’. Het publiek was verbijsterd, en eigenlijk zijn velen dat nog steeds.
Als kijker word je door deze voorstelling van het Haarlem College artistiek even door elkaar geschud. Niet iedereen zal er van gecharmeerd raken, maar het kan geen kwaad om zo nu en dan als theaterbezoeker ‘buiten je comfortzone’ te treden.
‘… Nou nou nou nou
Nou nou nou nou
Hèee hèeeee, toe maar….. toe maar …..
Gisteren stond hier een telefoonpaal, vandaag een buffet,
en morgen zijn het vast en zeker bakstenen.
Nou nou nou nou….. Maar zo gaat het iedere dag.
Hè hèee, niemand weet waar de halte is, of waar we ’s middags
Kunnen eten, toe maar. Hé, jij daar, trek je benen in en doe ze af.
PAUL LIPS
http://www.haarlemcollege.nl/
0 reacties