De leporello-actie ‘Haarlem en ik’ van kunstorganisatie Artvark mag een eclatant succes worden genoemd. Ontelbare regionale kunstenaars, kunstliefhebbers en anderszins geïnteresseerden hebben wonderschone bijdragen geleverd aan het vriendenbibliotheek-project in het kader van ‘Haarlem 775 jaar stadsrechten’. Maandag 23 november zijn de reeds ingeleverde harmonicaboekjes aangeboden aan burgemeester Wienen en zullen er een aantal van in Museum Haarlem worden geëxposeerd. De overige leporello’s kunnen nog tot 15 april 2021 worden ingeleverd. Spaarnestroom richt de schijnwerper op een bijdrage uit Friesland.
door Paul Lips
Afgelopen dagen werd Spaarnestroom bestookt met mails uit Friesland. Uit het plaatsje Oudebildtzijl om precies te zijn, gelegen in de zeeklei van een gebied dat reeds in 1505 werd ingepolderd in opdracht van hertog George van Saksen. Een van de oudste Nederlandse polders, waar verschillende kunstenaars zich hebben gevestigd. Twee daarvan zijn oorspronkelijk afkomstig uit de regio Haarlem: Fred Thoolen (1946) en Astrid Maria Salman (1956). Zij sloegen de handen ineen voor een bijdrage aan het project ‘Haarlem en ik‘. Astrid schreef gedichten en maakte bister-tekeningen (‘bister’ is een geelbruin pigment), Fred maakte aquarellen en deed de vormgeving.
In de poëzie van Salman vinden we beelden uit vroeger tijden: het ijzige stille zwarte winterwater van het Spaarne met de gevel van Teyler in spiegelbeeld, het pand waar de Archeologische Dienst in was gevestigd, een ontploffing en paniek. In het gedicht ‘Haarlem‘ schetst de dichteres beelden met terugwerkende kracht:
de huizen waarin we leefden en liefden
beloftes deden aan de eeuwigheid
ach het had allemaal nog zoveel om het lijf
al dwalend vorm ik een beeld van vergeten jaren
en zie in sepia tinten de afdruk van
jouw halve eeuw oude kus verschijnen
De dichteres vraagt zich verwonderd af:
wat is er gebeurd met mijn stad
wie heeft haar zo te grazen genomen
de stad waar ik was wie ik was
Om weemoedig te concluderen dat haar geboorteplaats definitief is veranderd en overgenomen door hoofdstedelingen, de hippe few van ’trendy brothers and sisters’, terwijl de vermeende uitvinder van de boekdrukkunst Laurens Janszoon Coster onverstoorbaar op zijn sokkel staat. Een van de gedichten is gezet in ‘blinddruk op lompenpapier’.
Fred Thoolen: ,,We zijn gaan experimenteren met letterzetten, en vervolgens gaan proefpersen. Wat lompenpapier is? Dat is een oud procedé waarvan ik lang geleden kennis nam in de Franse Dordogne. Oud katoen en lakens worden gebleekt en vermalen tot handgeschept papier.”
Je hebt de leporello onlangs ingeleverd bij Kunst centrum Haarlem aan de Gedempte Oude Gracht…
,,Heel bijzonder, omdat in vroeger tijden de SBK daar was gevestigd, waar Jannie Sipkes de scepter zwaaide. De plek waar ik voor het eerst exposeerde, eind jaren zeventig. Dat ik daar weer terugkeerde maakte de cirkel min of meer rond.”
Het gegeven dat Laurens Janszoon Coster in het gedicht van Astrid Maria Salman wordt genoemd deed jou herinneren aan een happening in de jaren zeventig van de vorige eeuw…
,,Haarlem is natuurlijk ook de stad van Laurens Janszoon Coster, één van de innovators van de boekdrukkunst. Midden in die enerverende 70-er jaren mocht ik met een aantal bevriende Kreater-kunstcollega’s zijn standbeeld op de Grote Markt inpakken in een object dat er uitzag als een ‘computer’. Het beeld dat we toen hadden van een computer: een grote, vierkante kast met draaiende tapes! Vooral ‘s-avonds was dat imponerend als al die lampjes aan en uit gingen.”
Kreater was destijds een kunstinstelling en met de Volksuniversiteit een van de voorlopers van wat vandaag de dag kunstinstelling Hart is…
,,In die dagen gevestigd op de Gedempte Voldersgracht, vlakbij de Raaks en het gebouw dat nu de Jopenkerk geworden is. Op een van de foto’s zie je een van de kunstenaars met een stapel planken sjouwen. Ik weet nog dat toen we het plan indienden bij de gemeente Haarlem, dat ze aanvankelijk geen toestemming gaven. Immers, dat beeld van Loutje, dat mocht in geen geval worden aangeraakt. En als wij daar dan zo’n installatie van een computer zouden bouwen, dan zou die op een steiger komen te staan. Waar mensen in zouden kunnen klimmen!”
De gemeente zag het dus eigenlijk niet zitten?
,,Het mocht alleen als er dag én nacht bewaking bij zou zijn. Dus dat gingen we zelf regelen. Ik herinner me dat ik daar ’s nachts met anderen in een busje heb gebivakkeerd. Het kunstwerk zag er heel mooi uit, met lampjes die aan en uit gingen. Dat heeft een lang weekend geduurd. Ik weet eigenlijk niet of er destijds iets over is gepubliceerd. Het jaartal is me eveneens ontschoten. Maar ik heb er toen een paar zwartwit-foto’s van gemaakt, die ik graag deel.”
Jullie wilden iets symboliseren in die dagen…
,,Het ging natuurlijk over de toenemende overname van het handwerk van de typograaf & letterzetter door de digitale machine. Het digitale tijdperk begon toen pas. Bedrijven gingen over op computers. We hadden nooit kunnen vermoeden dat heden ten dage moment iedereen met een pc in staat is om boeken en dergelijke te produceren. Op de achtergrond stond het gebouw van drukkerij Enschedé lijdzaam toe te kijken….”
,,Als eerbetoon aan het oude handwerk van de drukkerijen hebben we het gedicht ‘Conceptie‘ van Astrid in lood gezet en op een proefpers een blinddruk gemaakt in handgeschept lompenpapier. In combinatie met het andere gedicht ‘Haarlem‘, de tekeningen en aquarellen is dat dus uiteindelijk onze gezamenlijke bijdrage aan het leporello-project ‘Haarlem en ik‘ geworden.”
Info over Artvark:
https://www.artvark.nl/
Fred Thoolen en Astrid Maria Salman werkten al eerder samen voor de uitgave van een poëziebundel. Informatie daarover vind je hier:
https://www.artenon.nl/
Leuk artikel, Paul. En een prachtige leporello!