Haarlemmers Jessica Assmann en Piet Zwaanswijk zijn uitgenodigd om vanaf 3 december te exposeren met een duo-tentoonstelling onder de naam ‘Quasi Brutality’ bij de ReTramp Gallery aan de Reuterstrasse in Berlijn-Neukölln. Ze hebben er zin in. “Onze werken passen precies in onze stationcar, dat hebben we uitgemeten”, zegt Jessica met een glimlach. Daar willen we meer van weten. Een gesprek in het prachtige appartement van het stel in Haarlem-Noord.
door Paul Lips
Het werk van Piet Zwaanswijk ken ik al sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw, maar het werk dat Jessica Assmann maakt is feitelijk vrij nieuw voor me. Maar dat is niet gek, want ik ken haar nog niet zo lang en ze heeft zich gestort op haar laatste passie: Brutalisme. Grote schilderijen van gebouwen uitgevoerd in beton. Bij velen wordt er dan een soort knop in je hoofd ingedrukt die zegt ‘lelijk’.
Maar daar kun je dus anders maar kijken, vindt Assmann. En aangezien er in de kunst meer is dan Teylers Museum is het de hoogste tijd om de blik te verruimen.
“Er bestaat een pagina The Brutalism Appreciation Society waar ik regelmatig foto’s van mijn schilderijen op zet”, legt Jessica uit. “Dat zijn echt hardcore-fans van die stroming in de architectuur. Puristen. Dat lees je ook in de commentaren, die soms streng klinken. Dan zie je soms discussie tussen leden van die pagina waarbij de een vindt dat een bepaald gebouw niet tot het brutalisme gerekend mag worden, en de ander juist van wel.”
Ik viel een keer midden in een documentaire over de architect Le Corbusier waarin een gebouw te zien was, een flat gebouwd in brutalistische stijl. Dat was het gebouw ‘Unité d’Habiation’ (la Cité radieuse) waarover je op het eerste gezicht bevroedt dat het niet al te fraai oogt, maar waauit blijkt dat Le Corbusier allerlei ideeën had over wonen en leven. Die appartementen in dat gebouw waren niet al te groot en bedoeld als sociale woningbouw. De flat had allerlei voorzieningen, zoals winkels en een kinderzwembad op het dak. Een soort kleine stad in één gebouw.
Jessica: “De naam Brutalisme komt voort uit de uitdrukking ‘beton brut’, ruw beton. Die stijl van architectuur kwam voort uit de materiële tekorten na de Tweede Wereldoorlog. Le Corbusier (geboren als Charles-Edouard Jeanneret) had sociale idealen en structurele theorieën over architectuur en bouwen. Hij vond dat ‘stijl’ de functie moest volgen. Dat zie je dus terug in dat gebouw waar jij op doelt in die documentaire: woonappartementen met in hetzelfde pand dus winkels, restaurants en zelfs scholen. Als het ware een hele stad (de ‘stralende stad’) in één gebouw, omgeven door een parkachtig decor.”
St. Agnes kirche, © Jessica Assmann
Jij maakt dus schilderijen met dat soort gebouwen als onderwerp. Ik vind het fascinerende werken en ken eigenlijk niemand die zulk werk maakt. Maar ik kan me voorstellen dat deze stijl van architectuur niet door iedereen werd en wordt gewaarderd…
“Brutalisme wordt vaak geassocieerd met ‘koud en zielloos’ en ’totalitair’, zoals we kennen uit de voormalige Sovjet Unie. Maar na de oorlog werd de stijl ook in Groot-Brittannië opgepakt. Maar de opkomst van het brutalisme werkte dus polariserend. Het Brutalist Tricorn-winkelcentrum in Porthmouth in Engeland bijvoorbeeld werd gekozen tot een van de ‘lelijkste gebouwen’ van het land. Prince Charles omschreef het als een ‘beschimmelde klomp olifantenpoep’, haha. Tricorn werd geopend in 1966 en is gesloopt in 2004. Er is nu een stroming die zich inzet voor behoud van brutalistische gebouwen. In feite is het natuurlijk cultureel erfgoed.”
Jessica Assmann en Piet Zwaanswijk zijn gevraagd door curator Verity Oberg van galerie ReTramp. Verity zag de afbeeldingen van schilderijen van Jessica op de The Brutalism Appreciation Society en maakte contact. De vraag was aanvankelijk of Jessica de ruimte in haar eentje zou kunnen vullen. Vervolgens ontstond het idee voor een duo-expositie.
‘Het begrip ‘brutal’ kan op meerde manieren worden geïnterpreteerd en roept verschillende gevoelens op’, is de filosofie. Zowel in artistieke zin als hoe mensen elkaar bejegenen. ‘Op deze expositie presenteren we twee kunstenaars die het woord letterlijk nemen’, schrijft de curator. Jessica met haar schilderijen van gebouwen in brutalisme-stijl, Piet met een serie collages en schilderijen geïnspireerd op een boek waarin afbeeldingen van Duitse uniformen ‘en hoe ze te dragen’ te vinden zijn.
© Piet Zwaanswijk
Piet: “We hebben allebei een ruimte waar we onze werken mogen hangen. Dat boekje met die Duitse politie-uniformen kreeg ik trouwens ooit van Martyn Kruyver. Daar heb ik twintig jaar lang niks mee gedaan, maar een tijdje terug kreeg ik daar ineens zin in. Of ik iets met uniformen heb? Ja, ik ben er wel door gefascineerd. Een uniform doet iets met je. Maakt dat je je anders gaat gedragen. Je gaat er anders van lopen, meer rechtop ook. Het heeft alles met macht te maken. Mijn vader was beroepsmilitair in het voormalige Nederlands-Indië. Zelf heb ik als jongen tussen m’n zevende en veertiende jaar bij de padvinderij én in een drumband gezeten, waar discipline ook belangrijk is en uniformen worden gedragen. Zeker die padvinderij was behoorlijk militaristisch in die tijd.”
We praten nog wat door. Over deze corona-periode, waar Piet zich doorheen sleept door apen te tekenen en te schilderen. Over hoe je jouw eigen werk via social media kunt promoten. Over de vroegere galerie Hakketak in de Kleine Houtstraat. Over het Jan & Piet Museum. Over inkomsten die je als kunstenaar altijd maar weer bij elkaar dient te scharrelen. Piet heeft altijd wel werk en doet ook freelance-klussen voor het in de Waarderpolder gevestigde Perspekt Studio’s. Over het in brutalistische stijl opgetrokken pand Vinkenbaan 14 in Santpoort-Zuid, van de hand van de architecten Herman Hana en H.J. Harms. Over hoe Jessica en Piet het gaan aanpakken met de tentoonstelling. Op 1 december het werk brengen (de inrichting gebeurt door de galerie), waarna op vrijdag 3 december de opening is. “We blijven vijf dagen en hebben dan ook nog tijd om Berlijn in te gaan.” De expositie is tot en met 17 december, dus dan kan opgehaald worden wat niet verkocht is, zegt het stel met een glimlach. Dan is het tijd voor een foto. “Laten we even in bed gaan liggen”, suggereert Piet. En zo geschiedt.
Tentoonstelling ‘Quasi Brutality’, duotentoonstelling van Jesscica Assmann en Piet Zwaanswijk, van 3 december tot en met 17 december 2021 in galerie ReTramp, Reuterstrasse 62, 12047, Berlin-Neuköln
Jessica Assmann Zwaanswijk (@assmannjessica) • Instagram-foto’s en -video’s
Piet Zwaanswijk (@pietzwaanswijk) • Instagram-foto’s en -video’s
Retramp Gallery (@retramp) • Instagram-foto’s en -video’s
Wauww wat super leuk, zou graag een kijkje gaan nemen.Veel plezier daar .X
Gaaf! En natuurlijk heel bijzonder. Heelveel succes beiden!!