Niemand aanwezig. Op een doordeweekse middag zijn De Kloostergangen van het stadhuis aan de Grote Markt verlaten. Ondanks de coronacrisis is het mogelijk de tentoonstelling ‘Onderweg met Felix Nussbaum’ te bezoeken. In alle rust.
De laatste dagen hoor ik geluiden als ‘dit is erger dan oorlog’, of ‘de situatie is vergelijkbaar met oorlog’. Mensen vergelijken de ontstane crisis met het fenomeen ‘oorlog’.
Van Dale zegt: ‘strijd tussen twee of meer volken (tegenstelling: vrede (2): oorlog voeren; in oorlog zijn met; heilige oorlog omwille van het geloof gevoerd; (Nederland) een patatje oorlog met mayonaise en pindasaus’…
Zo’n uitleg dekt natuurlijk nooit de lading van wat oorlogen teweegbrengen: onvoorstelbaar menselijk leed, terreur, gewapende strijd, onderdrukking, vluchtbewegingen, verraad, totale schending van het menselijk bestaan en de menselijke waardigheid. Om over een hongerwinter nog maar te zwijgen.
Uit de informatie bij de tentoonstelling blijkt dat de Joods-Duitse kunstenaar Nussbaum en zijn echtgenote Felka Platek ten tijde van de jaren vóór en de aanvang van de Tweede Wereldoorlog te boek stonden als ‘ongewenste buitenlander’. Een leven van voortdurend op de vlucht zijn, van Italië tot Frankrijk en België, uiteindelijk uitmondend in het vernietigingskamp Auschwitz.
,,Als ik ten onder ga, laat mijn schilderijen niet sterven – maar laat ze aan de mensen zien’’, was de wens van de kunstenaar, van wie reproducties te zien zijn in de tentoonstellingsruimte. De originele schilderijen waren te kostbaar om uit het Felix-Nussbaum-Haus in Osnabrück over te laten komen, maar als kennismaking voldoen ze voor de kijker als een mooie kennismaking. Neem die inkttekening met pen en penseel genaamd ‘Vernietiging 1‘, waarop twee figuren staan te zingen in een landschap vol schots en scheve chaos. Het is een voorteken van de ontwikkelingen in Duitsland, waar op dat moment de nationaal-socialisten aan de macht waren gekomen. De manier van zelfportret schilderen en het weergeven van zonnebloemen of het enigszins vrolijke ‘schilder met masker en kat’, verraden de invloed van Van Gogh en Ensor.
Angst, verdreven of verdoemd zijn, het zijn thema’s die steeds vaker opduiken in het werk van Nussbaum. Dat is goed te zien op het indrukwekkende werk ‘De triomf van de dood’, zijn laatste schilderij. Een negenkoppig orkest speelt op de puinhopen van het vernietigde Europa. Met trompet, fluit, viool, trommels en een orgeltje. De zwevende vliegers maken het geheel nog meer sinister.
Uiteindelijk wint De Dood altijd, ook al lijken wij soms te denken dat we het eeuwige leven hebben, met ons mobieltje in de hand en het iPadje op schoot. Vergeleken bij de ontberingen die Felix Nussbaum doormaakte zijn onze huidige problemen vervelend, maar vaak niet onoverkomelijk. Dan is het ronduit gênant om te zeggen dat de coronacrisis ‘erger is dan oorlog’.
TEKST: PAUL LIPS
‘Onderweg met Felix Nussbaum’, is voorlopig nog te zien in De Kloostergangen, Grote Markt 2, Haarlem, op werkdagen van 8.00 tot 17.00 uur. Zie ook de website van Kunst Zij Ons Doel.
0 reacties