Een overzicht van 50 jaar aankopen voor de kunstuitleen kan natuurlijk nooit volledig zijn. Bij Kunst centrum Haarlem aan de Gedempte Oude Gracht is momenteel een tentoonstelling te zien waar getracht wordt een doorsnede te tonen van wat de drie directeuren (Jannie Sipkes, Leo Duppen en de huidige directeur Marina Raymakers) in de loop des tijds hebben aangekocht om de kunst aan de man en vrouw te brengen. Vooral de context is aan de magere kant.
door Paul Lips
Jaren geleden was er eens een mannelijke collega uit de journalistiek die zich laatdunkend uitliet over de kleurrijke, vrolijke schilderijen van Haarlemmer Hannes Kuiper. ‘Die kan maar één kunstje’, vond de collega. ”Echt interessante kunstenaars doorlopen verschillende fasen en veranderen regelmatig van stijl.”
Uitgerekend het schilderij ‘De Wandelaars‘ van Hannes Kuiper is een van de blikvangers van de tentoonstelling. We zien twee wandelaars in een zonnig landschap met een water (kanaal, of meertje), stevig voorwaarts stappend onder de blauwe hemel. Een niet nader aan te duiden wezen (kop op benen) treedt hen van de tegenovergestelde kant tegemoet. Links onder de cijfers 1, 2, 3, 4, 5 die een sfeer brengen van ‘een, twee, drie vier, zo gaat-ie goed, zo gaat-ie beter, alwéér een kilometer’. Wellicht ben ik enigszins bevooroordeeld, maar z’n schilderij maakt me vrolijk. Hannes de rocker verschijnt voor mijn geestesoog en zijn hele levenslustige attitude. Het proeven van de optimistische kleuren van het leven – in plaats van gedachten gedrenkt in azijn (zoals bij die collega). Daarnaast, we heten niet allemaal Pablo Picasso, die even vaak van geliefde als van stijl wisselde.
De kunstuitleen. Artotheek. Plek waar je kunst kunt lenen, als een bibliotheek maar in plaats van boeken dan kunstwerken. Bedacht als Stichting Beeldende Kunst en opgezet door beeldend kunstenaar Pieter Kooistra in 1955 in Amsterdam. Het schijnt dat Kooistra door weer en wind naar adressen in Amsterdam fietste – met in zijn oude fietstas de gevraagde en geleende kunstwerken. De onverslijtbare romantiek van het begin. De formule (tegenwoordig zeggen we: het concept) werd begin jaren zeventig overgenomen door kunstliefhebbers in het hele land, waaronder Haarlem. Jannie Sipkes was degene die de SBK Kennemerland in 1971 startte. Zij richtte zich vooral op aankopen van kunstenaars uit Haarlem en omstreken. Kennelijk lag het zwaartepunt in die tijd op mannelijke kunstenaars. Marinus Fuit, Kees Okx en Rob Clous zijn daar voorbeelden van.
In een tijd waarin begrippen als ‘gelijkwaardigheid’ en inclusiviteit’ onder een vergrootglas liggen is aan deze tentoonstelling te merken dat daar in vroeger tijden niet al te veel waarde aan zulke kwalificaties werd gehecht. Daarnaast is de vraag: wat kán en wil je (anno 2021) tonen op zo’n expositie? Is er simpelweg weinig werk van vrouwelijke kunstenaars (of kunstenaars met een migratie-achtergrond) in het duizenden werken tellende depot in de Waarderpolder te vinden, of is het hier getoonde van de beste kwaliteit die er te vinden was?
In artistiek opzicht blijkt dat de geest van Corneille de uitleenkunst – ten tijde van directeur Leo Duppen – behoorlijk is binnengeslopen. Natuurlijk is het leuk en gezellig om een voorstelling met wat al dan niet vervormde dierfiguren en bloemetjes – of een niets-aan-de-hand-stilleventje een tijdje in je huiskamer te hebben hangen. Om over Herman Brood-imitatoren nog maar te zwijgen. Ook het gemakzuchtig gemaakte latere schilderwerk van Anton Heijboer lijkt vooral ten doel te hebben gehad om centjes op te brengen, en staat in de schaduw van zijn vroege grafische werk. In dat opzicht is de kunst die is aangekocht door de huidige directeur Marina Raymakers meer avontuurlijk te noemen. Wellicht moet een verslaggever verlangend naar kunst die enigszins uitdaagt niet al te veel verwachtingen koesteren bij het kunstcentrum. ‘Voor elk wat wils’ is immers de gedachte.
Op de site van Kunst centrum Haarlem is in enkele alinea’s iets over de historie van de kunstuitleen te lezen. Die informatie is gedegen qua feitjes, maar de verhalen achter de kunstwerken of andere interessante kunstenaars-anekdotes heb ik nog niet kunnen ontdekken. ‘Context’, noemen we dat tegenwoordig. Wie weet kan daar in de toekomst nog een en ander van worden vastgelegd.
’50 jaar kunst kopen voor de uitleen’ bij Kunst Centrum Haarlem, te zien van woensdag t/m zaterdag van 11.00 tot 17.00 u., Gedempte Oude Gracht 117-121, Haarlem
Actuele kunstupdates | Kunst Centrum Haarlem (kunstcentrum-haarlem.nl)
Leuk om over de nalatenschap van Jannie Sipkes, mijn moeder, te lezen. Ik maakte het van nabij mee want ze begon al met kunst te verkopen vanuit het ouderlijk huis. Een keer of wat per jaar organiseerde ze 24-uur-exposities die goed werden bezocht, vooral ook door redelijk gefortuneerde Haarlemmers (en Bloemendalers en Aerdenhouters). Jacques Overtoom, die veel met Jannie optrok, memoreerde eens dat Jannie meer hield van kunstenaars dan van de kunst die ze maakten. Dat verklaart mogelijk veel over de selectie van werken die ook in de SBK naar binnen werd gehaald. Jannie was erg bedreven de kunst aan de man te brengen. Ze genoot als ze kunstenaars geld kon geven omdat hun werk was verkocht.
Goed geschreven en kritische recensie. Leuk om te lezen en ik ben toch getriggerd om te gaan kijken. Dank daarvoor.