Dwalend door kunstruimte 37PK is er eindelijk tijd om het werk van Piet Zwaanswijk rustig tot je te nemen. De naam van de tentoonstelling is weliswaar ‘Deadline’ maar het thema is ‘oorlog’ in al zijn gedaanten. En dat levert weer een hoop ‘quasi-realistische’, cynische en geestige (vaak in combinaties) kunst op. De term ‘eenzame hoogte’ zou hier bij kunnen passen, ware het niet dat Zwaanswijk flink wat oude en jonge fans heeft in het Haarlemse. Het advies luidt: ga kijken.
door Paul Lips
De ruimte waarin een of twee bezoekers zich voortbewegen lijkt in de verste verte niet op die middag van de opening, toen de tent afgeladen vol was met liefhebbers van Piets werk. Spaarnestroom-society-verslaggever Barend J. Cardoes tekende er een verslag van op, gelardeerd met talloze portretjes van Bekende Haarlemmers. “Waarom een artikel met allemaal foto’s van bezoekers i.p.v. foto’s van Pieter zijn fantastische werk??”, vroeg een andere Haarlemmer zich op Facebook af. Tja, omdat Barend J. Cardoes nu eenmaal society-verslaggever is en van hem verwacht wordt dit soort vernissages af te lopen, al dan niet in kennelijke staat. Het risico van zo’n tjokvolle opening is trouwens dat al die figuren vervolgens niet eens meer de moeite nemen om later nog eens te gaan kijken naar dat fantastische werk. Want dat is het.
Terug naar de tentoonstelling. Het fenomeen oorlog is in bijna elk getoond werk wel ergens zichtbaar, op de voorgrond of verscholen. Overigens zijn er hier en daar wel wat gruwelijkheden te zien, maar niet nadrukkelijk. Het is vooral de mens die in zijn hemd staat door een uniform aan te trekken en ten strijde te gaan. Ruzie maken, conflicten creëren, de wapens opnemen, oorlogen ontketenen en vervolgens een spoor van vernieling achterlaten. De mens is er een kei in. Een schril contrast met de vredelievende en zachtaardige persoon die Piet Zwaanswijk zelf is, zoals vriend Jacques Overtoom hem typeert.
De vader van Piet Zwaanswijk schijnt beroepsmilitair te zijn geweest met een posttraumatisch stress-syndroom. Op een spaarzame foto in een vitrine is vader Zwaanswijk te zien, met daarbij een handgeschreven brief en een telegram. Piet had niet veel met hem, heeft hij zich eerder laten ontvallen. Links van de relikwieën meteen weer een foto van een zogeheten moffenhoer die wordt opgepakt. Contrasten, vervreemdende associaties en verbindingen, de tentoonstelling staat er bol van. Niet zelden duikt de kop van Wigbolt Kruyver op, die sinds tijden als een muze fungeert, ook in militaristische poses. Ook Adolf Hitler is op fotootjes te zien terwijl hij zijn overbekende houdingen oefent. Een getekend portret van Vladimir Poetin als aap die – vriendelijk kijkend – een Oekraïens vlaggetje met een lucifer in de hens steekt. Schrijnend is de assemblage van het gebombardeerde wijkje waarbij enkel nog uitgebrande huizen overeind staan. Slechts de zweefmolen (zonder stoeltjes) is nog intact. Verderop een installatie als een Duits spookhuis annex cabaretesk etablissement waar frivole dames de kijker naar binnen lokken met als doel de Eerste Wereldoorlog als entertainment te ervaren. Kassa!
En in het souterrain is een knuffelberg te zien. Allerlei knuffels die op het eerste gezicht schattig en aaibaar ogen maar waaraan je kunt zien dat ze getekend zijn door oorlog. De ogen met ducttape afgeplakt, gestold bloed, missende ledematen enzovoort. De berg bevindt zich in een ruimte waar allerlei beeltenissen te zien zijn van militaristische figuren die zich in uniform hebben gestoken. Zwaanswijk schuwt de controverse niet. Piet is niet bang.
Bij deze tentoonstelling is nóg iets interessants te zien: de film ‘Het kielzog van Piet‘, waarin 75 mensen die een werk van Zwaanswijk bezitten in één minuut uitleggen wat ze daar mooi aan vinden. André Rooijmans monteerde alle verhalen en deed dat op zo’n manier die de mondhoeken doet krullen. Naast schilder en assemblage-maker zie je in die film wat voor weergaloze tekenaar Zwaanswijk óók is. Bij het werk van Piet moet je op de details letten.
Het doet me denken aan het dubbelportret dat hij tekende van mijn oom Ton Koster en tante Mary Koster-Wieland-Los, gebaseerd op een oude foto. De ‘Haarlemse jongen’ oom Ton (doorgaans streng, altijd aan het werk met de bijbehorende zorgen) oogt ontspannen op de tekening. Voor wijlen nicht Gonda uiteraard iets om mee te pronken. De film ‘Het kielzog van Piet‘ is zaterdagmiddag 3 september eenmalig op groot scherm te zien.
Het gezin Van Dijk, Joep en José Kruijver en kids, Jacques en Ada Overtoom, Thijs Asselbergs en Michèle Baudet, Jennifer Hoes, het zijn slechts enkele namen van Haarlemmers die Zwaanswijk vereeuwigde. En dan zit er vaak een grappige anekdote aan vast, die te maken heeft met de betaling (vaak in termijnen, zoals bij Joep en José) van het kunstwerk. Leuk ook om te zien hoeveel plezier de kopers beleven aan een schijnbaar simpel gemaakte assemblage in een wijnglas, zoals Dries Havermans.
Jessica Assmann legt uit hoe ze een werk (overigens geen portret) wilde aankopen en daar een budget van tweehonderd euro beschikbaar voor had. Piet vroeg hoeveel Jessica er voor zou willen betalen. Assmann noemde haar beschikbare bedrag. Piet riep: ‘Tachtig’. In plaats van een hoger bedrag, een lager bedrag! Het kenmerkt zijn soms niet zakelijke, maar hartverwarmende inborst. Inmiddels zijn Jessica en Piet in het echt verbonden. Overigens is het geweldig om in de film te kunnen aanschouwen dat er mensen zijn die vroege werken van Zwaanswijk bezitten. Semi-abstract, maar de vrolijke geniale gekte is al zichtbaar.
Boeren, burgers en buitenlui, gaat dat zien. De werkdrift van Piet Zwaanswijk gestold in een gloedvolle expositie, die een groot publiek verdient. Deze zaterdag en zondag 3 en 4 september, en dan nog donderdag 8, vrijdag 9, zaterdag 10 en zondag 11 september (op zondag tevens finissage).
37PK (@37pkhaarlem) • Instagram-foto’s en -video’s
Piet Zwaanswijk (@pietzwaanswijk) • Instagram-foto’s en -video’s
0 reacties