Tentoonstelling ‘Meer dan de som der delen’: Fuit, Lucassen en Van der Spek in De Vishal in Haarlem

Drie krachtige individualisten: zo worden de exposanten omschreven waarvan momenteel werk te zien in in De Vishal aan de Grote Markt. De titel verwijst naar wat voor effect het geheel bij de bezoeker kan opleveren: een kijk-ervaring die indruk maakt en waar je de komende tijd nog eens aan terugdenkt. Marinus Fuit, Reinier Lucassen en Arjanne van der Spek dagen de kijker elk op hun eigenzinnige wijze uit.

door Paul Lips

Marinus Fuit en Reinier Lucassen tijdens de opening van de tentoonstelling. Daarachter leunend tegen de pilaar Arjanne van der Spek.

Bij de opening van de tentoonstelling werd direct duidelijk dat de beeldend kunstenaar Marinus Fuit zich op grote populariteit mag verheugen in het Haarlemse. Veel stadgenoten hebben werk van Fuit hangen of bezoeken trouw zijn exposities. Sommigen hebben speciaal voor deze tentoonstelling een thuishangend werk uitgeleend.
De eerste keer dat ik die bijzondere kunst van Marinus Fuit zag was vermoedelijk in 1973 in De Hallen, ook aan de Grote Markt gevestigd. Ik was als 15-jarige direct geïmponeerd door deze zogeheten Nieuwe Figuratie. Vanaf dat moment zou het handschrift met de strenge lijnvoering van Marinus Fuit nimmer uit mijn geheugen verdwijnen; ik zou een Fuit voortaan direct herkennen. Niet dat ik er altijd enthousiast over was: dat wisselt wel eens. Soms roept het keurig ‘kleuren-binnen-de lijntjes’ een verlangen naar een woeste pollockiaanse verftoets. Maar de unieke Fuit-stijl is onmiskenbaar. Met potlood, O.-I. Inkt, aquarelverf, soms gouache.

Niet veel later kwam ik in contact met het werk van Reinier Lucassen , vaak simpelweg aangeduid als ‘Lucassen’. Ook zijn werk intrigeerde me. Pop-art-achtig, met ogenschijnlijk simpel geschilderde figuren, soms een pin-up maar ook vaak losse – soms alledaagse – gebruiksvoorwerpen in een ruimte, van schemerlamp tot palm of pijp. En dan waren er nog de schilderijen met letters en cijfers, waarachter zich een wereld van verbeelding bevond maar die op het eerste gezicht lastig te begrijpen viel.

Het werk van Arjanne van der Spek is op deze expositie voor mij een kennismaking. Wie haar naam googelt merkt dat ze al van alles heeft gedaan en dat er verschillende monumentale werken van haar te zien zijn in allerlei openbare ruimtes. Arjanne is beeldhouwer, glasschilder, installatiekunstenaar en graficus. Haar werk is niet puur abstract, zegt ze er zelf over. Meer er tussenin. “Ik noem het wel eens organisch abstract; vormen van wolken, stenen, stormen, kleden, planten, trossen, lippen, vingerafdrukken, enzovoort”, aldus de kunstenaar.

‘Maison d’essence’, © Marinus Fuit

Wandelend langs de werken met de looplijst in de hand valt direct de rust op die te vinden is in de poëtische werken van Marinus Fuit (Koog aan de Zaan, 1934). De helblauwe luchten, de spaarzame aanwezige verschijningen in de vorm van ballen, wapperende gordijnen, industriële objecten, scheepskokers, palen of gebouwen enzovoort. Lang geleden wilden er nog wel eens menselijke figuren (voetballers, zwemmers, gymnasten) opduiken in het werk van Fuit, maar deze zijn inmiddels geheel verdwenen. De staalblauwe luchten steevast wolkenloos. Een zon zal je als kijker niet ontwaren.
Ondanks de leegte en het schijnbare niet-aan-de-hand-gevoel dat het werk oproept, zou je kunnen stellen dat er sprake kan zijn van een onzichtbare dreiging, zo legde Fuit onlangs uit in een interview. Die dreiging kan – hoewel niet zichtbaar – te maken hebben met het fenomeen ‘oorlog’. Buiten beeld zouden er zomaar bommenwerpers aan de horizon kunnen verschijnen.
In feite zijn wij mensen slechts passanten in een wereld die we zelf aardig om zeep helpen, mag men stellen. Daarom kan zo’n raam met ‘Wapperend gordijn in kustomgeving‘ zo geruststellend werken. Zijn er personen binnen in dat etablissement? En wat zijn ze aan het doen?
Apart is het werk ‘Springplank met busje‘, waar naast blauw en zwart, de kleuren geel, groen en oranjerood zijn gebruikt. Doorsnedes zijn aangebracht met stippellijnen, als wiskundige formules.

Mysterieuze formules vinden we eveneens in het werk van (Reinier) Lucassen (Amsterdam, 1939). Daar zijn hele verhandelingen over geschreven. Lucassen heeft ook internationaal geëxposeerd en richtte in 1967 met Jan Dibbets en Ger van Elk zelfs een ‘Instituut voor Herscholing van Kunstenaars’ op. Lucassen was tevens jarenlang hoofddocent schilderen aan de AKI (Academie voor Art & Design, voorheen Akademie voor Kunst en Industrie) in Enschede.
Er zijn boeken over hem verschenen, waarin Lucassen ook zelf niet schroomt om in de pen te klimmen en kritische verhandelingen te schrijven over de ontwikkelingen in de kunst. Ze zijn hoogst vermakelijk om te lezen. Zo veegt Lucassen vrolijk de vloer aan met sommige prominente vertegenwoordigers van de Amerikaanse Pop Art-stroming: Andy Warhol, Roy Lichtenstein en Claes Oldenburg. Lucassen noemt hun kunst ‘oubollige grappen’ en een ‘fopartikel’. Zelf werd Lucasssen een tijdlang als een soort vertegenwoordiger van ‘Europese Pop Art‘ beschouwd. Maar die bestaat niet, stelt hij.

‘Nederland is gefundeerd op boeren en kruideniers, nijvere cententellers en dwangneurotische spaarders’, © Reinier Lucassen

Assemblages van Lucassen doen de mondhoeken krullen, al was het alleen maar om de maffe titels van de werken. Neem bijvoorbeeld het werk ‘Nederland is gefundeerd op boeren en kruideniers, nijvere cententellers en dwangneurotische spaarders‘ uit 2014. Een jongedame in Volendams kostuum kijkt meewarig een jongeman aan, die niet overloopt van activiteit. Ogenschijnlijk willekeurige sterren, stickers (‘30% korting’) en buttons (‘Jaguar coupé’) sieren het geheel. Het is vermakelijk cynisme, zoals ook bij het werk ‘De dood van Winnetou (de nobele wilde)‘, waarop vloeiende abstracte vormen te zien zijn met op de achtergrond een pastiche van ‘Het Zigeunerinnetje’ van Frans Hals (door sommigen verward met ‘Malle Babbe’, maar dit terzijde).
Ernaast hangt een overwegend wit geschilderde ‘assemblage’ met daarop de typische beeldtaal van Lucassen: letters, cirkels, cijfers. ‘First contact – De eerste boodschap van naar de aarde gezonden door buitenaardse intelligentsia: Piss off!‘, is de titel. Want de mens is in feite ‘een mislukt product’, heeft de kunstenaar zich weleens in een interview laten ontvallen.

Arjanne van der Spek (Rotterdam, 1958) is op deze tentoonstelling vertegenwoordigd met keramiek en kunst gemaakt van porselein, geblazen glas en aluminium. De installatie met objecten en werken in de serie ‘gemengde techniek op papier) bewegen zich tussen abstractie en figuratief. De installatie in het midden van de ruimte bestaat uit werken op vier ‘zwevende’ tafels en middenin een werk op een sokkel getiteld ‘De nieuwe herhaling‘. Voor haar gaat kunst over ‘verpersoonlijking en verbinding met ‘de massa’, de anderen’. De kunstwerken van Arjanne zullen de meeste vragen bij de kijker oproepen, zoveel is duidelijk. In die zin heeft curator Aart van der Kuijl het weer slim aangepakt: hij brengt onze verwende hoofden in aanraking met kunst waar je op moet kauwen.
Naar de betekenis van titels als ‘Stofdroom‘, ‘Mobiushond‘ of ‘Bui‘ mogen we gissen. Een mooie vorm heeft het werk ‘Bui’ zeker, als een soort oprijzende berg in Yves Klein Blauw (International Klein Blue) of massief neerdalend stuk neerslag, hetgeen een voorteken zou kunnen zijn van het onheil dat ons te wachten staat als we niet eens aan de gang gaan met klimaatadaptie of de vermindering van uitstoot.

‘Bui’, © Arjanne van der Spek

Wellicht is dat mede de reden dat Arjanne van der Spek in de hoogte een stel vetplanten aan haar kunstinstallatie heeft toegevoegd. Een combinatie van een beeld met planten maakte ze al vaker, zoals voor ArtZuid in Amsterdam. En voor de gemeente Apeldoorn maakte ze een ‘Gedachtenbeeld‘, wat op zich natuurlijk een geweldige gedachte is. Google haar naam maar eens en je ziet wat foto’s van beelden waarbij wellicht op het eerste gezicht je wenkbrauwen fronsen maar die op de lange termijn zullen intrigeren.
En zo is deze tentoonstelling ‘Meer dan de som der delen‘ geslaagd te noemen. De vraag is echter wel of al die kunstliefhebbers die bij de opening aanwezig waren later nog eens opnieuw de gang naar De Vishal maken om het werk nog eens rustig te aanschouwen. Dat is ze wel aan te raden.

‘Meer dan de som der delen’ met werk van Marinus Fuit, Reinier Lucassen en Arjanne van der Spek. Tot en met zondag 17 maart te zien in De Vishal, Grote Markt 20, 2011 RD Haarlem. Geopend dinsdag t/m zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur en zondag van 14.00 tot 17.00 uur.

Meer dan de som der delen – De Vishal

op de voorgrond: ‘De nieuwe herhaling’, © Arjanne van der Spek