Tentoonstelling TATATATA bij Kunst Centrum Haarlem zet Tata Steel in een speciaal ‘zonnetje’

De kijk van jonge aanstormende kunstenaars op het fenomeen ‘Tata Steel’ staat centraal in de nieuwe tentoonstelling ‘TATATATA’ bij Kunst Centrum Haarlem (onderdeel van de Illustratie Biënnale). In opdracht van docent TRIK hebben negentien eerstejaarsstudenten van de opleiding Illustration Design Zwolle (onderdeel van ArtEZ) zich gestort op het ‘hete hangijzer’ in IJmuiden (geografisch gezien: Velsen-Noord) op zeer bijzondere ‘dragers’. Dat klinkt lekker, zo’n titel. TATATATA. Alsof er een olifant trompetterend een porseleinkast indendert. Alle reden voor een bliksembezoek.

door Paul Lips

In deze wonderlijke wereld wordt er flink geld verdiend met de verwerking en productie van staal. Tegenwoordig onder de naam Tata Steel, ooit onder de naam Koninklijke Hoogovens. Zeer lang geleden – rond 1990 – vertelde Astrid Joosten (Beverwijk, 1958) in het televisieprogramma ‘Klasgenoten’ al hoe haar moeder met spons en doek de vensterbanken reinigde die onder de ‘zwarte troep’ bleken te zitten, om van de – aanvankelijk nog schone – witte was nog maar te zwijgen. Tata Steel beweert zelf de uitstoot van kankerverwekkende stoffen inmiddels met vijftig procent te hebben gereduceerd. Het klinkt als een slechte mop. Er is een mentaliteitsverandering nodig en snel ook. Een van de manieren is kunst. Niet jezelf vastplakken aan kunst, maar kunst creëren.
Vorig jaar haalde TRIK al werk van zijn studenten naar Haarlem, toen in Nieuwe Vide als onderdeel van de tentoonstelling ‘Ultimatum (4 Horsemen)‘. Ook toen hadden zij zich laten inspireren door een ‘Tata State of Mind‘, met schitterende resultaten. ‘Tata State of Mind‘ is de naam van een groter geheel, een langlopend project.
Het is natuurlijk geweldig dat een groep studenten uit Zwolle de kans krijgt om werk te exposeren in Haarlem. Niet dat hokjesdenken, maar een open vizier. Directeur Marina Raymakers is van plan om vaker werk van jongere kunstenaars ten toon te stellen in Kunst Centrum Haarlem. De Illustratie Biënnale vormt een goede aanleiding. “Op een gegeven moment ben ik met artistiek directeur Marlies Visser van de Illustratie Biënnale en TRIK gaan zitten om een samenwerking voor te stellen. Je merkt dat het onderwerp ‘klimaat’ heel erg leeft bij jongeren. Daarom vind ik het persoonlijk leuk dat eerstejaarsstudenten meteen deze mogelijkheid krijgen om te exposeren.”

TRIK, Marina Raymakers en Mark Verburg tijdens de inrichting van de expo.

TRIK had een bijzondere manier bedacht om zijn studenten te prikkelen. “Ik zei tegen mijn studenten ‘neem vijf euro mee’. Verder had ik ze nog helemaal niets verteld over de opdracht. Vervolgens gingen we in Zwolle naar de kringloopwinkel. Ik zei ‘zo, allemaal naar binnen’. Die mevrouw van de kringloop dacht ‘wat the fuck gebeurt hier nou ineens allemaal, haha. Maar goed, ik zei tegen ze: ‘je hebt vijf euro, ga iets kopen, en als je iets hebt gevonden en denkt ‘dit vind ik wel wat’ kom je naar mij toe. Zo geschiedde. Ze kwamen met van alles aanzetten. Ik keek er dan naar en met mijn voorkennis schatte ik in of het voorwerp zou passen in de opdracht, en zei dan ‘nee, da’s niks’, of ik vond het juist prima. Ik hóópte natuurlijk dat ze met allerlei kitsch-dingen aan zouden komen zetten. Een student kwam met vier elpees. Dan zei ik ‘prima, maar dan moet je die vier platen allevier gebruiken in de opdracht’.
Afijn, dan kreeg ik vragen van ‘maar hoe dan’ enzovoort, en dat werd dan gaandeweg duidelijker. Vervolgens mochten ze een video bekijken met als onderwerp ‘Tata Steel’, met daarin een gesprek met een dame van Frisse Wind (een organisatie die pleit voor een gezonde leefomgeving). Daarna kregen ze de tweede opdracht, mochten ze nog een keer naar de kringloop, maar nu met de kennis van de opdracht. Daardoor konden ze gerichter snuffelen. Dus van elke student zijn er twee werken te zien. Het hele project is onderdeel van Tata State of Mind, het langlopende project met verschillende invalshoeken. We hebben nog veel meer plannen.”

Enya Heijmer

Een bonte mix van stijlen passeert de revue. Collage, teken- en schilderkunst, borduurwerk enzovoort. Op een platenhoes van een steelband is de lettergreep ‘band’ weggemoffeld en Tata toegevoegd: Tata Steel. De ‘dragers’ geven soms onbedoeld een komisch effect. Kitscherige schilderijtjes uit de jaren zestig en zeventig, soms met huilend zigeuner-achtig jochie, geborduurde frutsels, of reproducties van een beroemd schilderij, zoals dat van Jean-François Millet uit 1857. Zo’n schitterende voorstelling waarvan een reproductie uit een boek is gescheurd en vervolgens in een lijstje is geplakt, iets dat mensen aan de wand hangen. Het gaat hier om de zogeheten ‘Arenleessters‘ (‘Les glaneuses‘, Musée d’Orsay). Drie vrouwen bij zonsondergang in een weiland, met op de achtergrond landarbeiders die bezig zijn met de graanoogst. De vrouwen rapen de aren op die tijdens het oogsten van het graan niet meegekomen zijn. Een kwestie van bukken en oprapen, slecht voor je rug als je niet door de knieën gaat. Het was werk dat de allerarmsten deden. Niet vreemd dat het de sociaal bewogen Vincent van Gogh zo aansprak.

Student Enya Heijmer heeft op de achtergrond de hoogovens van Tata Steel geschilderd, als de rokende dreiging die onze leefomgeving aantast. Dat geeft een idioot en wellicht onbedoeld komisch effect: op de voorgrond de nog ongerepte natuurlijke sfeer van de negentiende eeuw, op de achtergond het monster dat ons bedreigt. De drie vrouwen dragen zelfs zuurstofflessen op de rug!

Zelf heeft TRIK ook een werk voor de tentoonstelling gemaakt. Elke zaterdag gaat hij even naar de kringloop in Velserbroek, en vond daar een schoolplaat: ‘De Haven van IJmuiden’. “Ik liep er gewoon tegen aan. Ik dacht ‘wát!’ Normaalgesproken leg je een flink bedrag voor zo’n plaat neer, vijfenzeventig of honderd euro. Maar deze is zó aftands en naar de klote, wat denk je, deze kostte 3,25 euro. Dus ik heb mezelf ook aan de opdracht gehouden door onder de vijf euro te blijven. Mijn studenten hebben dit werk nog niet gezien. Op zaterdag 24 juni is hier vanaf drie uur ’s middags de finissage en dan komen ze allemaal, daar zie ik nu al naar uit. Vooralsnog is het kunstcentrum dit weekeinde open en zijn er ook nog workshops.”

‘De soep wordt niet gegeten’, TRIK

________________________________

TATATATA
8 juni tot en met zaterdag 24 juni 2023. Extra open op zondag 11 juni 12-17 uur.
Kunst Centrum Haarlem
Gedempte Oude Gracht 117-121, Haarlem
Open van dinsdag tot en met zaterdag 11.00 – 17.00 uur

Deelnemende illustratoren
Anna Rixt Steensma, Anne Horstink, Anne Kleinjan, Danyk Minnesma, Daphne van Nieuwkerk, Eliane Koning, Enya Heijmer, Eva Jansen, Fleur Schrijver, lse Molenaar, Iris ter Horst, Ite Hamming, Kim Dijkstra, Mart de Jong, Ruben Cornelissen, Sofie de Haas, Sophie van Lemel, Sterre Nuhn, Zoë Hoogveld. Ook van TRIK© zal er een illustratie te zien zijn. De werken zijn te koop voor €250,00 per stuk

Doe mee met een TATATATA-Workshop
Cartoonist/illustrator TRIK©en graphic journalist Eva Hilhorst geven ieder een workshop waarbij ze de deelnemers uitnodigen om zelf een cartoon of verhalend te tekenen over het onderwerp Tata Steel. Hoe verbeeld je het probleem, je wensen en mogelijke oplossingen?
Zaterdag 17 juni 15:00 uur. Workshop met Eva Hilhorst. Aanmelden niet nodig, loop gewoon binnen!
Woensdag 21 juni 15:00 uur. Workshop met TRIK©. Aanmelden niet nodig, loop gewoon binnen!

Zaterdag 10 en zondag 11 juni Illustratie Biënnale in het centrum van Haarlem.
Illustraties zijn overal. Wandelroute langs 8 locaties in het centrum van Haarlem. Check wel de openingstijden van de locaties. Kijk op: https://www.illustratiebiennale.nl/illustratie-wandelroute/