Wat inspireert… Mirjam Hijstek

Mirjam Hijstek (1957) is kunstcoach en curator en realiseerde zo’n honderd tentoonstellingen. Ze werd geboren in Den Haag en woont drieëndertig jaar in Haarlem. Maar Mirjam gooit het roer om: ze vertrekt uit Haarlem. Ze wil in een omgeving wonen waar mensen méér doen om klimaatverandering tegen te gaan. Bewuster leven. In de omgeving Nijmegen.

Interview: Paul Lips
fotografie: Remco van der Kruis

Mirjam, voorafgaand aan dit gesprek tipte je me de documentaire ‘Grenzen verleggen’, waarin professor Jem Rendell – hoogleraar duurzaamheid – aan het woord komt over de klimatologische veranderingen die ons te wachten staan. In zijn boek ‘Breaking Together’ pleit Rendell ervoor om te breken met het huidige systeem en op zoek te gaan naar oplossingen voor de staat waarin de aarde zich thans bevindt. Rendell waarschuwt ons voor de impact van klimaatverandering op ons leven, maar pleit ook voor radicale stappen waarmee we de onzekere toekomst tegemoet kunnen treden. We plaatsen de documentaire hier onderaan dit interview.

“Als iedereen zelf nadenkt over hoe je kunt bijdragen aan een betere wereld met een kleinere ecologische footprint, kunnen we een beweging naar voren maken. Ik wil dus in een woongroep. Ik wil niet tachtig zijn en oud worden in een flatje als dit. Ik verwacht dat er behoorlijk veel shit gaat komen en dan moet je niet alleen zijn, vind ik. Liever in een groep. Want ik denk wel dat de pleuris uitbreekt. Dus vóór dat zover is smeer ik hem. Naar het oosten.
Mijn dochter woont deels in Portugal daar is over tien jaar de woestijn. In Kenia en andere Afrikaanse landen is al drie jaar geen druppel regen gevallen. Bosbranden, klimaatverandering. Een disaster is het. Kijk, wij redden het hier in Nederland wel. Maar mensen elders in de wereld die te maken krijgen met overstromingen en die gewoon doodgaan van de honger…. En zuidelijke regionen krijgen het in de toekomst gewoon voor hun kiezen. Dat vind ik echt heel erg, daar heb ik op dit moment geen antwoord op. Ik voel me er oncomfortabel bij. Ik dacht: laat ik in ieder geval in mijn eigen leven dingen veranderen, beginnen met kleine dingen. Dus ik doe mee aan al die marsen. Ik lig op Schiphol; aan die actie tegen die private-jets heb ik meegedaan.
Maar tegelijkertijd dacht ik: ik kan wel blijven ageren maar ik moet iets néérzetten. Ik ben geen kunstenaar maar ik ben wel creatief. Dus ik wil laten zien: hallo mensen, zo kan het óók. Daar wil ik aan gaan werken. Of het me lukt weet ik niet.
Binnenkort weet ik of mijn Haarlemse huis verkocht is. En dan ben ik in principe eind deze maand weg. Ik heb nu dus een voorlopige huurruimte gevonden. In het centrum, met uitzicht op de Waal en de Ooijpolder. Uiteindelijk wil ik dan iets kopen in die regio. Maar niet in de Ooijpolder, want daar staan regelmatig gedeelten van onder water. Ja, je moet overal op letten. Ik ging laatst naar een huis kijken, toen vroeg ik aan de makelaar: op hoeveel NAP ligt dit? Hij zei: mevrouw, dit heeft nog nóóit iemand aan me gevraagd, haha.”

Je hebt hier in Haarlem je eigen goedlopende kunstadviespraktijk. Jouw naam duikt overal op, ook in relatie tot bijvoorbeeld de Kunstlijn en De Vishal.

“Ik heb Kunstgeschiedenis gestudeerd in Amsterdam. Vervolgens ben ik galerie deSchoneKunsten begonnen, samen met mijn toenmalige man. We begonnen hier beneden aan de Zocherstraat. We hebben op heel veel plekken gezeten, ook op zolder bij Terstal aan de Wagenweg. Vervolgens konden we in 2002 terecht in een pand aan het Donkere Spaarne. Toen ik stopte met de galerie ben ik ad-hoc gaan werken. Adviezen, tentoonstellingen maken, bijvoorbeeld voor Kunstlijn Haarlem, de Stripdagen en De Vishal.
Maar ik ben daarmee gestopt. Ik heb nu niet zo’n zin meer om me elke keer te moeten bewijzen. Ik liet de kunstenaars vrij om in de ruimte te doen wat ze wilden. Maar als curator krijg je vaak te maken met allerlei beperkingen. Zoals in De Kloostergangen, waar ik voor De Kunstlijn met Simone de Groot een ambitieus plan had gemaakt in de stijl van de rondgang van de monniken die er ooit waren gehuisvest. Het was hun eetzaal. Ja, dan krijg je te maken met medewerkers die allerlei barrières opwerpen en wijzen op bijvoorbeeld de brandveiligheid. Maar voor mij bestaat er geen ‘nee’. Voor mij bestaan er geen muren. Ik ben eigenwijs en ik sta voor de kunst.”

Zijn er ontwikkelingen geweest in je leven waardoor je dacht: alles moet anders?

“De corona-tijd was best heftig voor mij. Ik kon totaal niets meer verdienen. Zat op het totale minimum. Voor financiële ondersteuning kwam ik niet in aanmerking. Dat heeft me duizenden euro’s aan inkomsten gescheeld. Toen kwam ik tot de conclusie: ik ben goed voor Haarlem, maar is Haarlem ook goed voor mij? Ik hoéf hier niet te blijven. Dus ik besloot: ik ga weg van de zee. Een pittig besluit, want ik heb mijn hele leven in de buurt van de zee gewoond.”

“Ik ben rijk in stenen en arm in cash. Ik dacht er eerst aan om in Schalkwijk te gaan wonen. Maar op een gegeven moment dacht ik: ik ga het helemaal anders doen. Ik heb hier 33 jaar gewoond en dacht altijd ‘ik ga hier nooit meer weg’. Je maakt in een aantal jaren allemaal denkstapjes. Ik dacht: ik ga in de natuur wonen, me meer bezighouden met activisme enzovoort.
Ik ben al veertig jaar met kunst bezig. Ik bemiddel tussen kunstenaar en publiek. Tentoonstellingen maken, bemiddelen met betrekking tot verkoop, teksten schrijven enzovoort. Dat ik dat nu loslaat en meer richting activisme ga, dat is ook iets waarmee ik mezelf verbaas. Dat zijn diepe veranderingen in mijzelf. Sinds 2019 loop ik klimaatmarsen en neem deel aan acties voor Greenpeace en Extinction Rebellion. Dat is dus steeds belangrijker geworden. Toen tijdens de coronaperiode alles dicht was voelde ik me heel slecht en ben ik naar de acupunctuur gegaan. Daar bleek dat ik een crisis had in mijn derde chakra. Dat had te maken met mijn ‘werkidentiteit’. Dat klopte. Want mijn werkidentiteit was nul. Ik kon me niet manifesteren in mijn werk. Ik kon niet verdienen met mijn werk, ik kon niets doen. Want alles was gesloten. Geen tentoonstellingen, geen musea. De bordelen gingen op een gegeven moment zelfs eerder open, daar was ik heel erg beledigd door. Want de musea hadden goede structuren met looplijnen enzovoort. Ik baalde en ik voelde boosheid opkomen. Ik solliciteerde me suf, op de meest nederige banen. Ik heb echt nederigheid geleerd in die coronajaren. Maar er lukte niets. Toen heb ik mijn consumptiepatroon drastisch omgegooid. Ik ging nóg soberder leven en me verdiepen in een boeddhistische leefstijl. Vervolgens werd het 2022 en is alles weer op gang gekomen, ook mijn werk.
Maar die coronacrisis was behoorlijk pittig. Kunst stelde niks voor. Alles werd gesloten. En kunst had geen betekenis meer.”

Je wil nu dus verhuizen naar de regio Nijmegen. Hoe pak je dat aan?

“Dit huis verkoop ik. Dat rond ik af. Dan gaat alles in de opslag. Dan ga ik met twee koffertjes naar Nijmegen. Ik heb een jaar gezocht en vond een dame waar ik tijdelijk bij kan huren. Ik ben verder al twee jaar aan het kijken naar woonruimte. In Berg en Dal – aan de rand van Nijmegen – zijn wel mogelijkheden. Ik probeer vanuit de Randstad mensen te mobiliseren, maar dat lukt nog niet. Ik wil daar dus eerst gaan wonen, en dan kijken of ik kan aansluiten.
Ik had een Klimaatcafé hier aan huis, een jaar lang, met Lavinia Warnars. Die woonde in Haarlem, maar die is ook vertrokken. Veel mensen regelen een camper en die smeren hem gewoon. Net als mijn dochter, die in Portugal zit nu. Die heeft daar een stuk land gekocht. Er zijn heel veel mensen die een stuk grond pachten en dingen gaan verbouwen, voedselbossen opzetten enzovoort. Veel mensen raken op dreef en kijken hoe dingen anders kunnen. Mijn jongste dochter wil ook iets gaan opzetten. Veel jongeren zijn bezorgd en bang. Terwijl mijn dochter op zich geen bang persoon is. Met recht maken ze zich zorgen om de toekomst.”

Maar bijvoorbeeld een multinational als Shell beweert dat het bedrijf in hoog tempo vergroent…

“Shell denkt nooit met een groene bril. Shell wil alles zo goedkoop mogelijk. Bedrijven in dat kapitalistische systeem doen alles louter voor de bühne. Winst maken voor de aandeelhouders blijft het belangrijkste. En waarom? Zodat de aandeelhouder zich een derde huis op de Bahama’s kan aanschaffen, weet ik veel. En zodra zich hier rampen gaan voordoen dan hebben die grote jongens van de multinationals op Schiphol een privé-jet klaarstaan om snel te kunnen vertrekken.”

Je hebt die coachpraktijk voor kunstenaars, Contemporary Matters. Wat doe je precies?

“Kunstenaars komen naar mij. Dan kijken we samen naar: hoe staat het kunstenaarschap in de steigers? Hoe presenteer je jezelf. Hoe onderhoud je je website? Ik vind het wel moeilijk om te zeggen: je moét dit of dat doen. Dan is mijn vraag: wat is belangrijk voor jou als kunstenaar?
Als iemand een website heeft en die is bijgewerkt tot 2018 dan adviseer ik wel om die te updaten. Maar dan kom je op het volgende probleem: dat doet de webmaster en die is zoek. Tegenwoordig is het trouwens zo dat je zelf als kunstenaar de boel kunt updaten en bij kunt houden. Dat is belangrijk.
Er is eigenlijk niet één bepaalde formule die zegt: een kunstenaar moet er zo en zo uitzien en zo en zo moet hij zijn of zij de kunstenaarspraktijk onderhouden. Ik zie elke kunstenaar als een hyperindividu die zijn of haar eigen kunst maakt, eigen ideeën heeft en een eigen wereld creëert. Als coach bevorder ik het inzicht, het potentieel dat al aanwezig is. Het mooiste is als de kunstenaar met behulp van mijn advies tot autonome oplossingen komt.”

Kan iemand die Kunstgeschiedenis heeft gestudeerd zomaar een kunstenaarsadviespraktijk beginnen?

“Toen ik begon met mijn adviespraktijk wist ik eigenlijk niks. Schrijven kostte me moeite. Ik had achteraf liever in Utrecht willen studeren. Want daar kwamen alle mensen van het tijdschrift Metropolis M vandaan. In Amsterdam was Hans Jaffé mijn hoogleraar. Inderdaad, asjemenou. En Antje von Graevenitz, die zat helemaal in de performance-kunst. Die sleepte ons mee naar allerlei hippe evenementen. Dus ik heb wel goede docenten gehad. Maar toen ik mijn kandidaats had, dus mijn bachelor, wist ik niks. Dus ik heb het in de praktijk geleerd. En ik lees heel veel. Ik denk dat ik per dag een of twee uur lees. Ik duik er diep in, in het vakgebied. En ik denk dat ik wel een goede researcher ben.”

Waar groeide je op?

“In Den Haag, en toen ik dertien was zijn we naar Voorburg verhuisd. Ik kom uit een heel groot, katholiek, ondernemersgezin. Acht kinderen. Dat vond ik wel altijd erg druk. Bij ons thuis werd er altijd gebridged, veel feesten. Elke smoes werd aangegrepen om een feestje te bouwen. Altijd jong en oud door elkaar. Als ik nu feesten geeft dan is dat nog steeds zo.
Mijn ouders streng? Nee, dat viel eigenlijk wel mee. Wij kwamen wel om twaalf uur thuis, maar dan kwam mijn moeder weer uit bed. Die nam een glaasje wijn en kwam er dan gewoon bij zitten. Tot vier uur ’s nachts haha. Zo’n gezin dus. Een beetje rommelig.
Mijn vader had een elektrotechnisch bureau maar zijn hart lag bij de platenzaak die hij ook had. Dus wij hadden altijd muziek. Toen ik dertien was stond ik al plaatjes te verkopen en kwam ik nét met mijn neus boven de toonbank uit.
Thuis zette mijn vader dan vaak klassiek op. Maar dan zetten wij dat weer af en draaiden onze favorieten, John Mayall, David Bowie, Supersister. Mijn eerste singeltje was ‘Venus‘ van Shocking Blue. Dan kreeg ik tien procent korting bij mijn vader in de zaak.
Maar wat wij dus deden, altijd, na de maaltijd… dan draaiden we ‘Hot Shot‘ van Karen Young. En dan met z’n allen dansen. En daarna pas afruimen en afwassen en zo.
Trouwens, mijn vader deed altijd iets speciaals op zondag na de maaltijd. Na weer zo’n driegangenmenu vroeg hij het woord en zei: ‘en nu een lang-zal-ze-leven voor de kok!’ Speciaal voor mijn moeder die toch enorm haar best had gedaan op de maaltijd, voor tien man. Dat vond ik altijd heel lief van mijn vader. Dus dat is het nest waar ik uit kom. Vrij chaotisch, maar wel altijd liefdevol.”

Tot slot, mogen we ‘Hot Shot’ van Karen Young bij dit artikel plaatsen?

“Hahaha. Een heerlijk lied. Ik zet ‘m nog weleens op hoor. Mijn muzikale smaak is in de loop der jaren natuurlijk enorm verbreed. Als ik in de krant artikelen over muziek lees, dan ga ik dat meteen op Spotify beluisteren. Laatst nog heb ik allerlei kora-muziek uit Afrika beluisterd en daar ook documentaires over bekeken. Dan denk ik meteen: ik zou een reis door Afrika willen maken. De wereld is zo interessant. Ik wil mijn horizon blijven verbreden.”

Website Mirjam Hijstek: CONTEMPORARY MATTERS

Karen Young – ‘Hot Shot‘: Karen Young – Hot Shot (Official Video) (youtube.com)

Documentaire Jem Rendell: De Boeddhistische Blik | NPO Start