Een prettig lezend, leerzaam boek vol wetenswaardigheden over de tekenaar Joost Swarte. Auteur Ward Wijndelts ging op zoek naar de zogeheten ‘sleutelmomenten’ in het leven van Swarte. Geen standaard-biografie dus, maar een gedegen inkijkje in de keuken van de tekenmeester en ontwerper. Vrijdag 13 december is er om 17.00 uur een interview door Ward Wijndelts met Joost Swarte bij Athenaeum Boekhandel Haarlem aan de Gedempte Oude Gracht.
door Paul Lips
Wie de eerste pagina’s van het boek ‘Sleutelmomenten – Joost Swarte‘ van Ward Wijndelts openslaat wordt direct aangenaam verrast: eerst krijgt de lezer maar liefst zestien pagina’s aan beeldend werk te zien van de kunstenaar. Jeugdtekeningen, omslagen, foto’s, posters, strips en zelfs vroeg geschilderd werk.
In de inleiding legt Ward Wijndelts uit hoe zijn fascinatie voor het werk van Swarte begon. Met een poster van het vierdaagse muziekfestival Rencontres Trans Musicales in december 1984 in de Franse plaats Rennes in Bretagne. De kijker ziet een drumstel, saxofoon, gitaar en vleugel – elk instrument op wieltjes – die op een kruispunt op elkaar afstuiven. Dat moet een behoorlijke botsing gaan opleveren. Een muzikale botsing. Hetgeen nieuwsgierig maakt naar wat er muzikaal zal klinken tijdens dat festival. Dié Joost Swarte-poster hing in het ouderlijk huis van Ward Wijndelts aan de wand. Overigens heeft Swarte vaker tekeningen gemaakt waarop instrumenten een soort zelfstandig leven leiden en naar hartelust muzikale noten voortbrengen. Dat ziet er altijd leuk en enthousiast uit.
Joost Swarte wil op alle mogelijke manieren de kunst en het (stuntelige) leven met elkaar verbinden, schrijft Wijndelts. Steeds vanuit dezelfde basis: een potlood en een stalen kroontjespen. En een potje Oost-Indische inkt. Dat potje inkt komt terug in een hoofdstuk over de ontmoeting met de vermaarde Amerikaanse tekenaar Art Spiegelman (bekend van de strip ‘Maus‘) in 1979, bij Café Scheltema op de Nieuwezijds Voorburgwal in Amsterdam. Spiegelman had zichzelf twee jaar eerder getekend terwijl hij in één teug een potje inkt achteroverslaat. Art zat aan een tafeltje met twee potjes inkt voor zich. Swarte: “Eentje voor mij, eentje voor hemzelf, om te drinken, of eigenlijk vooral om het ijs te breken. Vanaf dat moment waren we vrienden.”
© Joost Swarte
Elders in het boek leert de lezer alles over underground comics, stripwinkels, festivals, tekenaars en het creatieve proces dat aan het tekenen ten grondslag ligt. Dat begint voor Joost Swarte vooral met het vergaren van kennis, zowel expliciet als impliciet. Die laatste term zou je ook kunnen omschrijven met ‘intuïtie’. Die ideeën laat Swarte losjes op zich inwerken en maakt onderwijl schetsjes in potlood. Joost Swarte wil vooral nieuwe dingen tekenen en niet in een zogeheten ‘format’ belanden. Niet in herhaling vallen. De schetsjes brengen de hersenen in beweging en leveren weer nieuwe ideeën op. Op tekenen met behulp van een computer zul je Swarte nooit kunnen betrappen. Met de hand, dat is het ware werk. Een basishouding waaraan sommige collega’s een voorbeeld zouden kunnen nemen.
De veelzijdigheid van Joost Swarte kenmerkt zich door de uiteenlopende ontwerpen die hij in de loop der jaren heeft bedacht, van glas-in-lood-ramen tot en met architectonische ontwerpen voor bijvoorbeeld de Toneelschuur in Haarlem (thans horen we te zeggen: ‘Schuur’). Dat brede talent – de combinatie van tekenen en techniek – wist Swarte te ontwikkelen na een studie aan de Akademie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven. Bij het hoofdstuk ‘Vader legt de opleidingengids open op tafel’ zien we een prachtige tekening van een opengeslagen dikke gids. Op een opengeslagen bladzijde van die gids een tekeningetje van een industrieel gebouw, met als schoorsteen… een potlood. Het was vader Gied Swarte die Joost deze beroepengids in 1966 voorlegde, opengeslagen bij die bewuste opleiding, de combinatie van kunst en techniek. Een meesterlijke zet. Ondertussen steunde vader Swarte de jonge student financieel, ook toen hij de opleiding niet voltooide maar zich direct als zelfstandig tekenaar ontplooide.
“Ik raad iedere jonge tekenaar aan om een eigen tijdschrift te beginnen. In plaats van uit te kotsen wat je te zeggen hebt leer je dan om te kijken als een redacteur, je leert rekening te houden met je lezerspubliek.”, aldus Joost Swarte, die eind 1970 zijn eigen tijdschrift Modern Papier opstart en vele collega-tekenaars bereid vindt om bijdragen aan het blad te leveren. Het is een voorbode van wat later zijn houding zal zijn tegenover mogelijke concurrentie: elkaar respecteren en mogelijk samenwerken. En altijd denken in oplossingen. Hoe krijg je een tekening zó compact dat deze past op een postzegel? Joost Swarte flikte het begin jaren tachtig, op uitnodiging van Paul Hefting van de toenmalige Dienst Esthetische Vormgeving van de PTT. Maar pas nádat hij toestemming kreeg om het met de Swarte-methode te doen. Want: ‘Als je een striptekenaar wil, dan moet je mij niet vragen’.
© Joost Swarte
Fantasie aan de kijker laten, niet alles ‘vol’ tekenen (bijvoorbeeld door arceringen). Over de Klare Lijn is al veel gezegd en geschreven. Daarnaast benadrukt Swarte in het boek het belang van het denken in ‘scènes’, zoals Hergé (Kuifje) altijd deed, maar ook de cineast Alfred Hitchcock. Hitchcock zegt: ‘je moet de kijker iets geven dat de personages zelf nog niet in de gaten hebben. Want dan schep je een verwachting bij ze’. Bij de tekeningen van Swarte weet je als kijker vaak al méér dan de getekende personages. Je ziet wat er mogelijk zal gebeuren, net als op die poster van het muziekfestival van Rennes.
‘Sleutelmomenten – Joost Swarte‘ geeft een fraaie inkijk in de denkwereld van de kunstenaar. Achteloos stoten tegen de keukentafel (in de avonden) is niet toegestaan, lezen we in dit boek. Via minimale mededelingen over zijn recente persoonlijke leven (relaties, gezin) blijkt dat heer Swarte kennelijk flink de regie over de thema’s en te bespreken momenten heeft gevoerd. Enfin. De lezer hoeft niet alles te weten. Het gaat tenslotte om de kunst van het tekenen en ontwerpen. Dat er voor alles een oplossing mogelijk kan zijn, dat is wat Joost Swarte de mensheid toont.
‘Sleutelmomenten – Joost Swarte’, een biografie in sleutelmomenten is verschenen bij Das Mag en kost euro 24,95.
ISBN: 9789493320901
Vrijdag 13 december wordt Joost Swarte geïnterviewd door Ward Wijndelts bij Athenaeum Boekhandel, Gedempte Oude Gracht 70, Haarlem. Aanvang 17.00 uur. Aansluitend signeren en borrel.
Zou zeggen een sleutelmoment in het leven van de schrijver dezes. Word redacteur van je eigen krant en vraag J.S. voor een voorkant.