Leestijd:

Reading Progress:

Wie was de ‘piraat van de wereld’ Jan Janszoon? Andere Tijden duikt in zijn levensgeschiedenis met een vierdelige serie over deze bijzondere – uit Haarlem afkomstige – vrijbuiter

Geplaatst op 3 februari 2024

Iedereen kent de namen van Michiel de Ruyter en Piet Hein. Maar wie was de in Haarlem opgegroeide Jan Janszoon? “Bijna niemand kent hem, maar het is een waanzinnig verhaal”, zegt televisieregisseur en oud-Haarlemmer Marcel Goedhart. Andere Tijden duikt met de vierdelige NTR-televisieserie ‘Jan Janszoon, piraat van de wereld’ in de geschiedenis van deze zeeschuimer en slavenhandelaar, die het tevens schopte tot admiraal, gouverneur en diplomaat. Een journalistiek verhaal met ruimte voor animatie en theatrale scènes. Vanaf 9 februari is de serie te zien op vier achtereenvolgende vrijdagavonden. Daarvóór – op maandagavond 5 februari – is er een inmiddels uitverkochte voorvertoning in de Pletterij aan de Lange Herenvest.

door Paul Lips

(beeld: NTR)

Abdelkader Benali

Is het een spannend jongensboek? Een thriller? Het is in elk geval het verhaal van een avonturier, weet Marcel Goedhart. “Ik kwam met de figuur Jan Janszoon in aanraking door het boek ‘Reizigers van een nieuwe tijd‘ van Abdelkader Benali uit 2020. Dat gaat dus over Jan Janszoon, die zich bekeerde tot de islam en een prominente figuur in Marokko werd. Abdelkader is al lang gefascineerd door de figuur Jan Janszoon.‘Ik kwam met mijn vader en moeder vanuit Marokko naar Nederland, hij nam de omgekeerde route’, zegt hij er over. Deze serie is dus ook een verhaal over identiteit en het vermogen om op een andere plek in de wereld een leven en carrière op te bouwen. Door al die dwarsverbanden is het een heel bijzonder verhaal, dat begint na het Spaans Beleg van 1572/73 waarbij de stad Haarlem zich moest overgeven.”

In aflevering 1 zien we Abdelkader Benali die Mehmet Tütüncü – een van de Haarlemse stadsgidsen – ontmoet bij de plek waar Jan Janszoon rond 1570 geboren zou zijn. De Burgwalbuurt, op steenworp afstand van de Amsterdamse Poort. Vanaf 1572 belegerden de Spanjaarden de Spaarnestad, dus haat jegens de Spanjaarden werd er bij Jan Janszoon bij wijze van speken met de paplepel ingegoten.
Langzaam maar zeker word je als kijker het verhaal ingezogen, met animaties van theatergroep Hotel Modern, acteur Aus Greidanus die de rol van Jan Janszoon speelt en de bezoeken van Abdelkader Benali aan verre windstreken. Zo leren we dat Jan Janszoon weliswaar een gezin stichtte, maar dat de zee toch meer trok. “De zee gaf mij kansen”, zegt het personage. Dit tot verdriet van zijn vrouw Soutgen (spreek uit: Zoetgen) en drie kinderen: Maria, Lysbeth en Tryntje. Dochter Lysbeth (Liesbeth) wordt vertolkt door Gaite Jansen.

Animatie van Hotel Modern

De vorm die is gekozen maakt de serie tot een fraaie, zeer toegankelijke geschiedkundige vertelling. Er zitten interessante weetjes in, zoals: Haarlem ligt in vroeger tijden praktisch aan zee. Jan Janszoon gaat kapen als ‘wraak op de Spanjaarden’… maar dat kapen is in die tijd nog gewoon legaal! Een kaper valt schepen aan van landen, die met zijn vaderland in oorlog zijn. Er is een ‘kaperbrief’ (toestemmingbrief) voor nodig om zich met kaperij bezig te kunnen houden. Vanwege het Twaalfjarig Bestand tussen de Nederlanden en Spanje (een wapenstilstand) raakt Jan Janszoon dus ook zijn toestemming om te kapen kwijt. Hij wordt werkloos. Hij belandt in Algerije en bekeert zich tot moslim. Hij wordt er met open armen ontvangen. En dan is er nog de figuur van Adriaen Matham, die vaandeldrager was bij de schutters en door Frans Hals is op een doek is vereeuwigd. Matham zocht Jan Janszoon aan het eind van zijn leven op in Marokko, als onderdeel van een missie om slaven vrij te krijgen. Matham was ook tekenaar en maakte verschillende tekeningen in Marokko.
Dit zijn slechts enkele pennenstreken uit de Andere Tijden-serie, want via deskundigen, professoren, conservatoren en lokale bewoners (zowel in Haarlem, Marokko, Spanje, de Verenigde Staten, Ierland en IJsland) krijgen we een gevarieerd beeld van wat Jan Janszoon (inmiddels Moerad Raïs of Murad Reis genaamd) zoal heeft meegemaakt en ondernomen. Hoe Jan Janszoon er in werkelijkheid heeft uitgezien weten we niet. Een Amerikaanse historicus toont in de serie een samengesteld portret van hoe Jan Janszoon van Haarlem er uitgezien zoú kunnen hebben.

Historicus Adam Nichols met het ‘samengestelde’ portret van Jan Janszoon, een impressie van hoe de vrijbuiter er uit gezien zou kunnen hebben.

Andere Tijden-regisseur Marcel Goedhart heeft zelf wortels in Zeeland, dus het zal een interessante bijkomstigheid zijn dat ook Veere, Zierikzee en Serooskerke in de serie aan bod komen. Vanwege een gevonden schat die in januari 1966 in Serooskerke is opgegraven, bestaande uit ontelbare munten. Het verhaal gaat dat Jan Janszoon de munten in Serooskerke zou hebben begraven, als een soort appeltje voor de dorst. “Hij heeft die schat later alleen nooit meer opgehaald”, zegt Marcel Goedhart met een glimlach. Het is een van de mysteries die het levensverhaal van de vrijbuiter kenmerken. Overigens is met een deel van de buit later een zwembad neergezet, luisterend naar de naam… De Goudvijver(!).”

“Er zitten wel veel gaten in het levensverhaal van Jan Janszoon hoor”, stelt Marcel Goedhart, die een jaar lang aan de serie werkte. “Voor Andere Tijden wil je natuurlijk wel dat de feiten kloppen. Sommige dingen kun je niet voor honderd procent vaststellen. Op dat moment komen de animaties van Hotel Modern uitstekend van pas, die overigens wel gebaseerd zijn op historische feiten. Dat verhaal over zoon Anthony (gespeeld door Iliass Ojja)  klopt gedeeltelijk, want die heeft echt bestaan. Maar of hij echt de zoon was van Jan Janszoon is niet geheel te bewijzen. Wat wel vaststaat is dat de tijd waarin Jan Janszoon leefde – de zeventiende eeuw – een keiharde tijd was. Een mensenleven was niks waard, er werd in slaven gehandeld. Dat deed Jan Janszoon ook, hij reisde naar Ierland en IJsland en nam daar grote groepen mensen gevangen om ze mee te nemen naar Marokko en te verhandelen. Dat levert uiteindelijk in Baltimore, Ierland een bescheiden ‘Jan Janszoon Museum’ op. In IJsland leven er nog nazaten van degenen die hij gevangen heeft genomen. Uiteraard zit dat ook in deze serie.”

Marcel Goedhart

Marcel Goedhart beschouwt zichzelf tegenwoordig meer als een verhalenverteller in plaats van ‘nieuwsjournalist’. De tijd nemen voor documentaires – niet louter de waan van de dag volgen – is aan hem besteed. “Dan kun je spelen met dramatische vormen. En je kunt de tijd nemen om degelijk research te doen. Met Abdelkader Benali en cameraman/co-regisseur Jan Pieter Tuinstra heb ik meermalen uitgebreide gesprekken gevoerd over de vorm en inhoud van de serie. Komende maandagavond 5 februari is de voorvertoning van deel 1 in de Pletterij. Met nabespreking door Abdelkader Benali en een optreden van het duo Kafka (Dafne Holtland en Frank van Kasteren), dat de soundtrack van de serie heeft gecomponeerd. Die avond is inmiddels uitverkocht, dus ik nodig iedereen uit om de serie te gaan zien, vanaf vrijdagavond 9 februari op NPO2.”

De documentaireserie Jan Janszoon, piraat van de wereld, gemaakt door de redactie van het NTR-geschiedenisprogramma Andere Tijden, is te zien op vrijdag 9, 16, 23 februari en 1 maart 2024 om 22.20 uur op NPO 2. Vanaf vrijdag 9 februari is de serie ook meteen in zijn geheel te streamen op NPO Plus.
Regie: Marcel Goedhart
Camera/co-regie: Jan Pieter Tuinstra
Verteller: Abdelkader Benali
Jan Janszoon: Aus Greidanus
Dochter Liesbeth: Gaite Jansen
Zoon Anthony: Iliass Ojja
Animaties: Hotel Modern
Soundtrack: Kafka (Dafne Holtland en Frank van Kasteren)
Research: Carolien Brugsma, Oumayma Akachaou Achaffay
Productie: Sophie van Caenegem, Dieke Elders / Eindredactie: Marja Ros

Jan Janszoon – Andere Tijden

 

We stellen jouw beoordeling op prijs.

Beweeg met je muis over een ster om dit artikel te beoordelen. Waardeer je dit artikel bijv. met vier sterren, klik dan op de vierde ster van links.

Gemiddelde waardering: 4.2

Tot nu toe geen stemmen! Wees de eerste die dit bericht waardeert.

Het spijt ons dat dit artikel niet aan jouw wensen voldeed!

Laten we dit artikel verbeteren!

Vertel ons hoe we dit artikel kunnen verbeteren?

0 reacties

Een reactie versturen

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vergelijkbare artikelen

Afscheid van Max Koning (1950-2025)

Afscheid van Max Koning (1950-2025)

Beeldend kunstenaar Max Koning (Santpoort, 1950) overleed vrijdag 31 januari jongstleden. Hoewel hij al enige tijd ziek was – en daardoor gebonden aan een rolstoel - verruilde Max toch nog plotseling het tijdelijke voor het eeuwige, na een harstilstand. Max Koning was...

error: Kopiëren niet toegestaan!

Pin It on Pinterest

Share This